Amsterdam Monumentenstad

Huis Marseille, Keizersgracht 401

Huisnaam: Marseille
Adres: Keizersgracht 401
Oud adres: HH462, wijk 33, klein nr. 188, kadaster E4077, verponding 5895
Postcode: 1016EK
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Verhoogde halsgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1665, 1730
Opdrachtgever: Isaac Fouquier (1665), Dirk van der Meer (1730), Hester Isabella Elias (1791)
Bewoners: Isaac Fouquier (1614-1680), Egbert de Vrij (1626-1701), Wouter Valckenier (1650-1707), Jeremias van der Meer (1649-1729), Dirk van der Meer (1686-1738) en Debora Elias (1691-1772), Hester Isabella Elias (1766-1810)
Eigendom: Stichting voor Fotografie
Restauratie: 1998/99

[Huis Marseille]

(45 afbeeldingen)

Keizersgracht 401

Het huis Marseille is een bijzonder fraai voorbeeld van een verhoogde halsgevel in de Hollands classicistische stijl naar Philips Vingboons (maar voorzover bekend niet van de bouwmeester zelf). De bouwheer was de koopman Isaac Fouquier (1614-1680), die handelsbelangen had in het Middellandse Zeegebied en de Levant. Toen in 1660 de erven op de Keizersgracht (26 voet breed en 126 voet diep) werden uitgegeven, kocht Fouquier een kavel waarop hij het huis Marseille liet bouwen. Het huis is dus oorspronkelijke bebouwing. Het ernaast gelegen pakhuis Maarseveen, Keizersgracht 403, hoorde lange tijd bij het koopmanshuis Marseille.

De geheel natuurstenen gevel wordt versierd door een gestapelde pilasterorde: Dorische pilasters in de onderbouw, Ionische pilasters over twee verdiepingen en Corinthische pilasters die de hals vormen waarop een gebogen topfronton met schelp staat. Het hoofdgestel boven de pilasters springt steeds in het midden terug, zodat het hijsen van goederen geen hinder ondervindt. De klauwstukken zijn versierd met kinderfiguren; aan beide zijden bevinden zich twee kinderfiguren, de één klauterend, de ander zittend. Verder zien we een vlakgehakt wapen met helmteken in de hals, twee oeil-de-boeufs in de verhoogde hals en festoenen tussen de vensters. Op de gevelsteen in de fries aan de bovenzijde van de onderpui is een vogelvlucht van de stad Marseille in reliëf gebeeldhouwd, waaronder in gouden letters de naam van het huis is aangebracht. De festoenen (guirlandes) bestaan uit kostbaar fruit als citroenen, druiven en granaatappels, uit de landen waar Fouquier op handelde.

De 17de-eeuwse structuur van het pand is bewaard gebleven; ook de kap is nog origineel. Het 17de-eeuwse interieur is echter in 1730 veranderd, in opdracht van Dirk van der Meer (1686-1738) en zijn vrouw en Debora Elias (1691-1772). Dirk erfde in 1729 het huis van zijn vader, de koopman Jeremias van der Meer die het huis in 1709 had gekocht. Het toen nog geheel 17de-eeuwse huis werd naar de mode van de tijd aangepast, in de toen gangbare Lodewijk XIV-stijl. De gang met zijn marmeren vloer en lambrisering en stucwerk-decoratie is een goed voorbeeld van een gang in een Amsterdams koopmanshuis, uitgevoerd in de Lodewijk XIV-stijl: de gang is statig en symmetrisch. Omdat de gang in een smal grachtenhuis aan één zijde van het huis is gelegen, bevinden zich achter de deuren ondiepe kasten; de suggestie wordt gewekt dat aan beide zijden van de gang kamers zijn gelegen.

De vloer en lambrisering van de gang zijn bekleed met marmeren platen die spiegelbeeldig zijn gelegd. Het decoratieve stucwerk op de wanden en het plafond bestaat uit typische Lodewijk XIV-ornamentiek. Boven de deuren zijn grote schelpen aangebracht.

Het plafond van het tussenlid, naast de binnenplaats, laat een groot reliëf zien met Mercurius, god van de handel. Het reliëf boven de trap naar de zaal en het souterrain laat een vrouwenfiguur zien die de Overwinning symboliseert: het harnas en de kanonkogels staan voor de oorlog, de palmtak en hoorn des overvloeds voor vrede en voorspoed. Het gesloten trappenhuis laat zien dat het huis in de kern 17de-eeuws.

In de zaal, de belangrijkste ruimte van het huis op de hoofdverdieping van het achterhuis, bevindt zich een plafondstuk van Jacob de Wit (1695-1754) uit ±1730, Apollo tronend op de wolken met Minerva en de negen muzen. Het plafondstuk, gemaakt in opdracht van Dirk van der Meer, bevond zich al vanaf 1917 in het Rijksmuseum, maar keerde in 2004 na een grondige restauratie op de oorspronkelijke locatie terug, zij het in een vlak plafond, want het oorspronkelijke stucplafond is niet langer aanwezig. Het doek is verkleind en was oorspronkelijk klaverbladvormig. Er was overigens nog een plafondstuk van Jacob de Wit in dit huis, namelijk in de voorkamer. Hier is het plafond wel nog uit de tijd van Dirk van der Meer, maar in het middenvak is leeg.

Het huis blijft lang in de familie. In 1791 is het huis opnieuw verbouwd, in opdracht van Hester Isabella Elias (1766-1810). Uit deze periode stammen twee grijs-marmeren schouwen en een prachtige ingebouwde buffetkast met fonteintje in de tuinkamer, de kamer onder de zaal in het achterhuis. De buffetkast is versierd met een vaas en festoenen in de vormgeving van de Lodewijk XVI-stijl.

Het huis werd in 1998/99 gerestaureerd, waarbij o.a. het stucwerk in de gang werd aangevuld. Vanaf september 1999 is in het huis de culturele instelling Huis Marseille, Stichting voor Fotografie, gehuisvest, waardoor het huis voor het eerst als tentoonstellingsruimte voor het publiek toegankelijk is. In 2004 werd het 18de-eeuwse tuinhuis herbouwd. In 2011 werd een uitbreiding naar het naastgelegen huis, Keizersgracht 399, gerealiseerd dat bij het museum werd getrokken.

Een huis als dit herbergt vele geheimen. Dat bleek wel toen in de achterkamer boven de deuren naar de voorkamer een voortekening werd gevonden van een niet meer aanwezige stucwerkdecoratie met het familiewapen Van der Meer.

Gebruikte literatuur:

• Bewaard in het hart, een selectie van 63 Amsterdamse woon- en pakhuizen uit de periode van 1450 tot 1825 gekozen uit een totaal van 650 percelen die tijdens de eerste tien jaar van het gemeentelijk Bureau Monumentenzorg zijn gerestaureerd (1953-1963). Amsterdam, 1965: p. 78
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 24
• Caroline Hanken. Een huis genaamd Marseille Leven aan een Amsterdamse gracht van de zeventiende eeuw tot nu. Rotterdam, 2019
• Walther Schoonenberg. 'Een tuinhuis herbouwd.' Binnenstad 205 (mei 2004)
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 76-77

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2338
Adres: Keizersgracht 401
Adressen: Keizersgracht 401
Inschrijvingsdatum: 09-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met zandstenen pilaster-halsgevel met oeils-de-boeuf en gevelsteen (XVIIc). Versierde stoep en snijraam hek XVIII. Inwendig: zeer fraaie stucgang (XVIIIb).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]