Amsterdam Monumentenstad

OZ Voorburgwal 14

Huisnaam: Wapen van Riga / Leeuwenburg
Adres: Oudezijds Voorburgwal 14
Oud adres: M297, wijk 1, klein nr. 138, kadaster G534, verponding 65
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Hollandse Renaissance
Bouwjaar: 1604/1605, 1943
Opdrachtgever: Wessel Becker (koopman uit Riga)
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 1929
Restauratie: 1943 (Jan de Meijer)

(25 afbeeldingen)

OZ Voorburgwal 14

Dit brede maar ondiepe hoekhuis is een goed voorbeeld van traditionele architectuur: een versteend houten huis (met een volledig houtskelet) met een trapgevel in Hollandse renaissancestijl. In de fries zien we leeuwenmaskers en een gevelsteen met een burcht waaruit een leeuwenkop steekt met daarboven het wapen van Riga. Het huis wordt ook wel Leeuwenburg genoemd (of zelfs Burcht van Leiden, omdat de twee gekruiste sleutels van Riga op die van Leiden lijken). De opdrachtgever was een koopman uit Riga, Wessel Becker, een bewijs dat de overzeese handel in de vroegmoderne tijd door internationale koopmansfamilies werd gedragen.

De trapgevel in de Hollandse renaissancestijl met veel witte blokjes wordt in Amsterdam tot ca. 1615 toegepast, in Haarlem echter tot het midden van de 17de eeuw. Voorbeelden: Geldersekade 97, Nieuwebrugsteeg 13, Oudezijds Voorburgwal 249 en Sint Olofspoort 1. Onder invloed van het Stadsfabriekambt van Hendrick de Keyser volgt in Amsterdam na ca. 1615 een specifieke 'stadsstijl' gekenmerkt door grote zandstenen blokken. Een voorbeeld daarvan is Dam 11.

Het 17de-eeuwse koopmanshuis is eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser sinds 1929 en is gerestaureerd in 1940/43 (door Jan de Meijer). Bij deze restauratie is de gevel van een pleisterlaag ontdaan en zijn de trappen, waarvan de aanzetten werden gevonden, gereconstrueerd. Op de zolder lag nog een dekplaatje. De trapgevel is dus op basis van bouwsporen gereconstrueerd. Ook de houten onderpui is in 17de-eeuwse stijl (met glas-in-lood ramen en een pothuis) gereconstrueerd. De aardige gevelsteen met drie Oost-Indiëvaarders in de zijgevel werd in 1943 ingemetseld en is afkomstig van de Bethaniëndwarsstraat 20. De spectaculaire restauratie zorgde voor veel ophef in 1940. De discussie ging met name over het wel of niet reconstrueren van de trapgevel. De Meijer had voor beide opties een ontwerp gemaakt. Zijn eigen voorkeur ging uit naar de reconstructie van de trapgevel, maar de Rijkscommissie voor de Monumentenzorg sprak zich uit voor het behoud van de tuitgevel, omdat deze harmonieerde met de omgeving. De Meijer vond dat "de Oud-Hollandsche-Renaissance scheppingen boven de latere stijlperioden glorieus uitsteken".

In de oorlogsjaren kondigde de Vereniging Hendrick de Keyser vier restauratieprojecten in Amsterdam aan, alle betrekking hebbend op panden uit de tijd van de Hollandse en Amsterdamse renaissance, behalve dit pand Bloemgracht 87-89-91, Nieuwmarkt 20-22 en Prinsengracht 2-4.

In feite is sprake van een houten huis waarvan de beplankingen als dunne stenen muurtjes zijn uitgevoerd. Deze muurtjes hebben geen constructieve functie maar hangen in de ankers aan het houtskelet. De voorgevel helt sterk naar voren ("staat op vlucht"). De zijgevel is uitgebouwd op de uitstekende balkenlaag ("overkraagd"). Er was in de bouwverordening van 1531 bepaald dat het verboden was om de jukken uit de zijgevel te laten steken over het erf van de buren. Het was wel toegestaan boven de openbare weg. Het komt daarom vooral voor bij de zijgevels van hoekhuizen. In het interieur treffen we het houtskelet aan, met een moer- en kinkerbalkenplafond, sleutelstukken en zwanenhalskorbelen.

Sinds 1951 is dit pand het Goodwill Centrum van het Leger des Heils.

Gebruikte literatuur:

• Onno Boers. 'D' 3 OOSTINDISVAERIS. Bethaniëndwarsstraat 20 (sinds 1943 in de zijgevel van Oudezijds Voorburgwal 14)'. Binnenstad 275 (maart/april 2016)
• Lisanne van den Bulk. 'Zoektocht naar een restauratievisie. Honderd jaar restaureren door Vereniging Hendrick de Keyser'. Bulletin KNOB 117 (2018): p. 147-166
• Marlin Burkunk. 'Toets en proef der loffelijker bouwkonst'. Stadsherstel op de Wallen en in de Haarlemmerbuurt. Open Monumentendag 1996, Amsterdam, 1996: p. 18
• Mayke Haaksman. 'De restauraties van Jan de Meijer en A.A. Kok.' Bulletin KNOB 104 (2005): p. 10-21
• R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 167-170
• Theo Rouwhorst. 'Oog voor detail. Houten onderpuien I.' Binnenstad 220 (feb. 2007)
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 182

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6102
Adres: Oudezijds Voorburgwal 14
Adressen: Oudezijds Voorburgwal 14
Inschrijvingsdatum: 13-10-1970
Redengevende omschrijving: Huis Leeuwenburg. Hoekhuis met forse trapgevel, versierd in de trant met kleine blokjes (XVIIa). Zijgevel overgebouwd op de balkkoppen. Gevelsteen.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]