Home Binnenstad Objecten Afbeeldingen Berichten Contact

Plantage Middenlaan 52

Sint Jacobsgesticht

  1. Identificatie
  2. Beschrijving
  3. Literatuur
  4. Register
  5. Afbeeldingen
  6. Google Maps

Naam: Sint Jacobsgesticht
Adres: Plantage Middenlaan 52
Gebouwtype: Liefdadigheid/gezondsheidszorg
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1863, 1881, 1983, 2020
Architect: W.J.J. Offenberg (1863), P.F. Laarman (1881), Pi de Bruijn/Architekten Cie. (2020)
Opdrachtgever: R.C. Oude Armenkantoor

(13 afbeeldingen)

Van het Sint Jacobsgesticht uit 1863 resteert alleen het centrale middenhuis, met op de 1ste verdieping een kapel met gebrandschilderde ramen. Rondom de viering, de plek waar het schip en het dwarsschip elkaar raken, zijn op de 2de verdieping balkons aangebracht voor het bijwonen van de mis en voor het orgel. De kapel is vanaf de straat niet te zien, omdat de nieuwbouw uit 2021 eromheen is gebouwd.

De bouw van het Sint Jacobsgesticht was mogelijk door een legaat dat Jacob Diederik Lodewijk Emanuel Baron van Brienen, Heer van Stad aan 't Haringvliet, bij zijn dood op 28-jarige leeftijd in 1858 naliet aan het R.C. Oude Armenkantoor. Het werd op 20 juni 1866 ingewijd. Het gesticht bood onderdak aan arme alleenstaande katholieke bejaarden. Het was gebouwd op de plaats waar voorheen onder meer het in 1849 gestichte etablissement de Fransche Tuin was gelegen met de daarin opgenomen Nieuwe Stadsherberg uit 1688. In 1881 werden de zijvleugels aangebouwd. Echtparen vonden onderdak in een aangrenzend hofje aan de Plantage Westermanlaan. Het was met 105 m lengte het grootste gebouw in de Plantage en één van de belangrijkste 19de-eeuwse gebouwen van Amsterdam. In 1911 werd voor de gehuwden een apart hofje gebouwd, het Barbarahofje, naar een ontwerp van P.J. Bekkers. In 1983 werden het hoofdgebouw, de zijvleugels en het hofje echter gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De actie om het complex op de monumentenlijst te plaatsen mocht niet baten: het gemeentebestuur besloot het gebouw te vervangen voor een 'modern' verpleegtehuis vanwege "de slechte staat van de funderingsconstructie". De beeldengroep van Sint Jacob met twee oude lieden, gemaakt door de beeldhouwers Louis Royer en J. Stracké, werd boven de ingang geplaatst als herinnering aan het oude gebouw. In het centrale middenhuis bevindt zich op de 1ste verdieping de kapel, om welke reden dit bouwdeel van het complex uit 1863 gespaard bleef. Echter, in 1966 werd de oorspronkelijke inrichting verwijderd. Alle kleur verdween ten gunste van wit gestucte wanden. Zelfs het orgel werd wit geschilderd. De kruiskerk werd door wanden gecompartimenteerd en na de sloop van de recreatievleugel in 1972 kreeg de middenvleugel de bestemming van recreatiezaal. Onder het orgel werd een podium aangebracht. De kapelfunctie werd tot de zuidvleugel beperkt. In 1981 voorspelde Ine Vermaas in Ons Amsterdam dat het nieuwe verpleeghuis "in de huidige tijd na 25 jaar al weer verouderd" zal zijn. Dat bleken profetische woorden. In 2019 werd het complex uit 1983 gesloopt en vervangen door nieuwbouw ontworpen door Pi de Bruijn / Architekten Cie, een appartementencomplex voor senioren en psychogeriatrische patiënten. In Het Parool noemde Jaap Hulsman de Nieuwe Sint Jacob een "liefdeloze dissonant zonder enige allure". Opnieuw bleef de kapel gespaard. Het staat op de binnenplaats van het nieuwe gebouw.

Gebruikte literatuur:

  • Guido Hoogewoud. 'Sint Jakob, de roomse burcht aan de Plantage Middenlaan'. Binnenstad 259 (juli/aug. 2013): https://www.amsterdamsebinnenstad.nl/binnenstad/259/sint-jakob.html
  • Ine Vermaas. 'De Plantage met Sint Jacob'. Ons Amsterdam 33 (1981): p. 322-325
  • Jurjen Vis. Sint Jacob in de Plantage. Anderhalve eeuw bejaardenzorg in Sint-Jacob te Amsterdam 1866-2015. Hilversum, 2016
  • Ons Amsterdam 28 (1976): p. 60, 35 (1983): p. 253
  • Het Parool, 27 november 2021
  • 020apps

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200504
Adres: Plantage Middenlaan 52
Adressen: Plantage Middenlaan 52
Inschrijvingsdatum: 13-04-2004
Redengevende omschrijving: Van het huidige zorgcentrum is het centrale middenhuis het enige restant van het voormalige Sint Jacobsgesticht uit 1863 dat werd gebouwd door architect W.J.J. Offenberg. De bouw was mogelijk door een legaat dat Jacob Baron van Brienen bij zijn dood in 1858 naliet aan het R.C. Oude Armenkantoor. Het gesticht bood onderdak aan alleenstaande arme oude mannen en vrouwen. Echtparen vonden onderdak in een aangrenzend hofje aan de Plantage Westermanlaan. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werden het hoofdgebouw, de zijvleugels en het hofje gesloopt en vervangen door nieuwbouw. De beeldengroep van Sint Jacob tussen twee oude lieden boven de huidige ingangspartij herinnert aan het oude gebouw. De eerste verdieping van het oude middenhuis werd gedomineerd door een centrale kapel, waarvan de originele gebrandschilderde ramen nog aanwezig zijn. Rondom de viering, de plek waar het schip en het dwarsschip elkaar raken, zijn op de tweede verdieping balkons aangebracht voor het bijwonen van de mis en voor het orgel.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

Artist impression van de kapel na restauratie
Artist impression van de kapel na restauratie
Interieur van de kapel. Foto Wim Ruigrok
Interieur van de kapel. Foto Wim Ruigrok
Het bewaard gebleven middendeel
Het bewaard gebleven middendeel
Sint Jacobsgesticht vóór de sloop in 1983
Sint Jacobsgesticht vóór de sloop in 1983
Ingangspartij met beeldengroep vóór de sloop in 1983
Ingangspartij met beeldengroep vóór de sloop in 1983
Monumentale ingangspartij van Sint Jacob. Foto Sherry Kamp
Monumentale ingangspartij van Sint Jacob. Foto Sherry Kamp
Glas-in-loodramen. Foto Wim Ruigrok
Glas-in-loodramen. Foto Wim Ruigrok
Glas-in-loodraam. Foto Wim Ruigrok
Glas-in-loodraam. Foto Wim Ruigrok
W.J.J. Offenberg, Plattegrond van de 'kruisvormige' kapel ter hoogte van de galerij, 1866 (Archief Bouw- en Woningtoezicht)
W.J.J. Offenberg, Plattegrond van de 'kruisvormige' kapel ter hoogte van de galerij, 1866 (Archief Bouw- en Woningtoezicht)
J.M.A. Rieke, Interieur van de kapel in 1885
J.M.A. Rieke, Interieur van de kapel in 1885
Sint Jacobsgesticht gesloopt in 1983
Sint Jacobsgesticht gesloopt in 1983
De nieuwbouw van 1983 met de teruggeplaatste beelden
De nieuwbouw van 1983 met de teruggeplaatste beelden
Het beeld van Sint Jacob door Louis Royer, 1866
Het beeld van Sint Jacob door Louis Royer, 1866

Laatste wijziging: maart 2024

[Over deze website]   [Contact opnemen]   [Inloggen]