Amsterdam Monumentenstad

Gevel aan de Spuistraat

Naam: Dominicuskerk
Adres: Spuistraat 14
Oud adres: (Nieuwezijds Achterburgwal) L653, wijk 20, klein nr. 234, kadaster F0, verponding 1972
Postcode: 1012TS
Gebouwtype: Kerk
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1884-1893
Architect: P.J.H. Cuypers
Restauratie: 1995/96

(16 afbeeldingen)

Gevel aan de Spuistraat

Aan de voormalige NZ Achterburgwal - sinds de demping in 1867 omgedoopt tot Spuistraat - staat de door P.J.H. Cuypers ontworpen Dominicuskerk. De Sint-Dominicusstatie werd in 1621 gesticht door pater Henricus van der Merwe. Er werd gekerkt in een schuilkerk met de naam Het Stadhuys van Hoorn (zie gevelsteen). Na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853 ging men plannen maken voor een grote kerk. Het neo-gotische gebouw moest van het kerkbestuur plaats bieden aan 1700 kerkgangers die allen vrij zicht moesten hebben op het hoofdaltaar. Gegeven het beschikbare bouwterrein is het middenschip daarom zo breed mogelijk gehouden (16 meter) en zijn de zijbeuken dientengevolge smal (2,95 meter). De bouw van een 85 meter hoge toren (even hoog als de Westertoren!) zou de uitstraling en signaalfunctie van de kerk moeten benadrukken, ware het niet dat de gemeente Amsterdam tijdens de bouw hiervoor geen vergunning verleende. Alleen de zware onderbouw op de hoek van de smalle Teerketelsteeg/Korte Korsjespoortsteeg herinnert nog aan de oorspronkelijk geplande kerktoren. Voor de overspanning van het brede middenschip heeft Cuypers voor een in die tijd in de Nederlandse kerkenbouw unieke oplossing gekozen. De op gesmede en getrokken balken gelegen vlakke - met sterren bezaaide - overkapping, wordt ondersteund door ranke smeedijzeren en met bladmotieven versierde boogprofielen, die rusten op de kapitelen van de in de zijmuren opgenomen halfzuilen. Cuypers liet zich daarbij inspireren door de Italiaanse gotiek. Zo heeft de Santa Croce in Florence hetzelfde brede, in hout overdekte, schip, de smalle uitgebouwde apsis en de beschilderde oostwand met koor- en kapelopeningen. Om ruimte te winnen en de kerkruimte zo groot mogelijk te houden werd de absis gedeeltelijk opgenomen in de naast de kerk gelegen pastorie, Spuistraat 12. Deze in 1891 gebouwde pastorie werd overigens ontworpen door een zoon van Cuypers, Jos Th. J. Cuypers.

De bouw van de kerk werd in drie fasen uitgevoerd; op 8 mei 1893 vond de consecratie door de bisschop van Haarlem plaats. De kerk werd kaal opgeleverd. Met de schilderingen van de wand rond het hoofdaltaar werd begonnen in 1902; afgebeeld werden heiligen uit de dominicaner en franciscaner orde. Het middenschip werd in 1926 beschilderd met architecturale motieven die verwijzen naar de bloeitijd van de gotiek.

In 1972 kwam de kerk op de rijkmonumentenlijst. In 1996 werd zowel het exterieur als het interieur van de kerk gerestaureerd, waarbij onder meer de gepolychromeerde onderdelen van vocht- en vuilaanslag werden ontdaan en beschadigingen hersteld. De restauratie werd uitgevoerd onder leiding van architectenbureau Mattens en Weller te Amsterdam.

MIP-nummer: 12950
Functie: Kerk
Architect: Cuypers, P.J.H. en J.Th.J. (pastorie).
Jaartal: 1884-1886 (kerk); 1891 (pastorie)
Bouwstijl: Neogotiek XIXB (kerk) traditionele bouwen (pastorie)

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5621
Adres: Spuistraat 14
Adressen: Spuistraat 12-14
Inschrijvingsdatum: 09-07-1974
Redengevende omschrijving: Parochiekerk van de H. Dominicus (Stadhuis van Hoorn). Driebeukige kruisbasiliek, 1884-1893, van belang als geheel op zichzelf staand verschijnsel in de tweede periode van het oeuvre van P.J.H.Cuypers. Uitwendige versiering met balustraden en pinakels, onvoltooide toren aan de ingangsgevel. Transeptarmen uitgevoerd als lage kapellen. Het zeer brede schip heeft ronde zuilen met bladkapitelen en wordt overdekt door een vlakke zoldering, gedragen door ijzeren balken op eveneens in ijzer uitgevoerde bogen tegen houten muurstijlen. Kruisribgewelven over zijbeuken, koor en dwarsarmen. Het rechthoekige presbyterium is door een hoge triomfboog naar het schip geopend en heeft in de sluitingswand een roosvenster. Oorspronkelijke, naar Cuyper's inzichten uitgevoerde meubilering, polychromie en beglazing.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]