Dam 2-2A 
De Bisschop
Naam: De Bisschop
Adres: Dam 2-2A
Oud adres: E529, wijk 24, klein nr. 11, kadaster F2762, verponding 2873
Postcode: 1012NP
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl:
Traditionalisme
Bouwjaar: 1934
Architect: Jan Gratama
Restauratie: 2010
(7 afbeeldingen)
Eigenlijk Damrak 99-100-101. Bankgebouw is een goed voorbeeld van de traditionalistische stijl van Jan Gratama (1877-1947): bakstenen gevels met aan de Damzijde een tuitgevel, veel traditionele ramen met roedenverdeling (gereconstrueerd in 2010). Kreeg veel kritiek uit architectenkringen.
Op de hoek met de Dam stond tot 1899 een huis met een klokgevel aan het Damrak en een zijgevel aan de Dam, ook wel Huis Sint Nicolaes genoemd, naar de gevelsteen die nog steeds in de gevel aan de Dam prijkt. In 1899 werd Café Bisschop vervangen door een schilderachtige nieuwbouw, die echter door slechte fundering al snel tot een ruïne verviel. Architect Jan Gratama (1877-1947) kreeg van de firma Levert en Co, een distillateur, opdracht om een kantoorgebouw te ontwerpen, met op de begane grond een bijkantoor van de Incasso Bank. Het ontwerp kreeg veel kritiek. Architectuurcriticus J.P. Mieras publiceerde op 3 juni 1933 een voor zijn doen buitengewoon kritische analyse in het Bouwkundig Weekblad. Het voornaamste bezwaar betrof de ‘stijlnamaak’. Gratama had geprobeerd om het tamelijk grote kantoorgebouw het voorkomen van een stadshuis te geven, met topgevel, kap en traditioneel ogende ramen voorzien van een roedenverdeling. Zelfs de gemetselde gevel was eigenlijk ‘schijn’, want een modern staalskelet had de dragende functie van de buitenmuren overgenomen. De kritiek ten spijt is de waardering van het gebouw in de 20ste eeuw toegenomen, o.a. omdat het bankgebouw van Gratama zich goed voegt op deze in het oog vallende hoek van Dam en Damrak. Het is dan ook een gemeentelijk monument geworden.
Gebruikte literatuur:
- Vincent van Rossem. 'Dam 2-2A, gebouw De Bisschop. 'Dat levert Gratama ons''. Binnenstad 249 (dec. 2011)
MIP-nummer: 12939
Functie: Incassobank
Architect: Gratama, J.
Jaartal: 1934
Bouwstijl: Traditioneel woonhuisarchitectuur
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 210010
Adres: Dam 2-2A
Adressen: Dam 2
Inschrijvingsdatum: 23-05-2006
Redengevende omschrijving: Het voormalig bijkantoor van de Incassobank werd in 1933 naar ontwerp van J. Gratama op de hoek van de Dam met het Damrak gerealiseerd na de sloop van drie panden waaronder het café De Bisschop. Het gebouw is cultuurhistorisch en stedenbouwkundig van belang als onderdeel van het 'Dam-vraagstuk' dat zich vanaf het begin van de twintigste eeuw afspeelde en met de bouw van het bijkantoor van Gratama in zekere zin werd afgesloten. Het Dam-vraagstuk werd gekenmerkt door een moeizaam zoeken naar een harmonieuze samenhang tussen de noodzakelijke verkeersingrepen en een (integrale) bebouwing van het plein. Ondanks het prijswinnende ontwerp van Van der Mey uit 1908 en de goedkeuring van het 'Damplan' in 1910 werd de Dambebouwing van het begin af aan gekenmerkt door incidentele stappen met uitgifte van gronden zonder een duidelijk stedenbouwkundig plan als uitgangspunt. De enigszins zuinige opstelling van de gemeente die zoveel mogelijk bouwterrein wilde winnen, stond een duidelijke stedenbouwkundige visie over de afmetingen en de gewenste vorm van het plein in de weg. De sloop van de drie gebouwen op de hoek van de Dam en het Damrak in 1933 maakte een nieuwe stedenbouwkundige visie over de voltooiing van het plein mogelijk; op de hoek van de belangrijkste lineaire verkeersader met het plein was het immers een cruciaal punt in elk ontwerp over de uiteindelijke vorm van de Dam. Dat hierover met geen woord werd gerept leverde grote kritiek in de architectenwereld, hoewel deze kritiek niet in de laatste plaats betrekking had op het historiserende ontwerp van Gratama. Behalve het camoufleren van de staalconstructie achter de bakstenen bekleding van de gevels en de toegepaste historiserende vormentaal doelde de tegenstanders van deze 'onechte stijlnamaak' ook op de optische verkleining van de bouwmassa. Gratama had voor het forse nieuwe kantoorgebouw (de opdracht was een winkel annex kantoor te realiseren bestaande uit zes verdiepingen en een zolder) duidelijk gekozen voor een 'inpasbare schaalvergroting' en ontwierp een compositie van ogenschijnlijk twee ongelijke percelen en bouwvolumes terwijl het in werkelijkheid één kantoor betrof: een hoofdvolume op de hoek Dam - Damrak bestaande uit een begane grond, vijf verdiepingen en een zolder, en een smal en lager bouwvolume aan het Damrak bestaande uit een begane grond, drie verdiepingen en een zolder. De geringe hoogte van dit laatste bouwdeel was ingegeven door de aangrenzende smalle Valkensteeg en de noodzakelijke lichttoetreding. Volgens de architect werd daarbij een schilderachtigheid gecreëerd die typisch was voor het historische Amsterdam. De kritiek op de toegepaste vormgeving, door tijdgenoten soms zelfs als 'namaak-renaissance' bestempeld, is in de loop der tijd bijgesteld; de forse gesloten bakstenen gevels boven de met graniet beklede onderpui worden inderdaad bekroond door traditionele hoge met pannen gedekte zadeldaken en afgesloten door topgevels maar het bijna streng-zakelijke raster van raampartijen en de hoge massieve bouwmassa maken dit historiserende bouwwerk toch onmiskenbaar eigentijds. Helaas zijn alle oorspronkelijke invullingen van de gevelopeningen, zowel op begane grondniveau als op de verdiepingen, vervangen door nieuwe, vrij detonerende kunststofexemplaren. Met name het verwijderen van de roederamen op de verdiepingen maakt dat het oorspronkelijke ontwerp nogal aan effect heeft ingeboet; deze gaven een belangrijke beeldbepalende waarde aan het object en bewerkstelligden in tegenstelling tot de 'open' begane grond een zekere vorm van beschutting en intimiteit in de bovenkantoren, aldus Gratama. Desondanks is het pand gaaf in hoofdvorm en voor een groot deel op onderdelen. Vermeldenswaardig zijn de twee gevelstenen: een uit de derde kwart van de zestiende eeuw vervaardigde gevelsteen met een voorstelling van Sint Nicolaas boven de entree van de bovenkantoren aan de Damzijde en een op de eerste verdieping van het 'bijgebouw' aan het Damrak met een voorstelling van een haan door een hand gepakt. Het voormalige bijkantoor is tenslotte van belang voor het oeuvre van de architect die als personificatie kan worden gezien van de steeds conservatiever wordende stemming in de binnenstad. Speelde Gratama in de jaren 10 nog een progressieve rol in het Nederlandse architectuurdebat, in de jaren 30 worden zijn opvattingen steeds conservatiever om vanaf 1940 te culmineren in een nationalistische overtuiging waarin architectuur een uitdrukking moest zijn van het nationale verleden en identiteit. Bronnen J. Gratama, 'Het gebouw "De Bisschop" op den Dam te Amsterdam', Bouwkundig Weekblad, 55 (1934), p. 393-397 'Adres van het bestuur van den B.N.A. aan den raad van Amsterdam inzake het terrein van De Bisschop aan den Dam', Bouwkundig Weekblad, 54 (1933), p. 158-159 J.P. Mieras, 'Bij het ontwerp van het gebouw "De Bisschop" te Amsterdam', Bouwkundig Weekblad, 54 (1933), p. 177-178 P. Meurs, De moderne historische stad. Ontwerpen voor vernieuwing en behoud, 1883-1940, Rotterdam 2000, p. 256-278 Beeldbank Gemeentearchief Amsterdam
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2022