Berichten
Ontdekking van de hemel in het Paleis op de Dam
In het Koninklijk Paleis van Amsterdam werd op 29 juni 2019 de zomertentoonstelling geopend, Het Universum van Amsterdam. In het onderzoek voor deze tentoonstelling werd een spannende ontdekking gedaan: op de sterrenkaart in de vloer van de Burgerzaal waren oorspronkelijk de sterrenbeelden ingeschilderd. Helaas sleten die, door alle voetstappen van bezoekers van het stadhuis, al snel volledig weg. Op de tentoonstelling worden de sterrenbeelden geprojecteerd op het vloermozaïek.
Het stadhuis van Amsterdam, door Jacob van Campen ontworpen in 1648, moest de grootsheid van de handelsstad Amsterdam uitdrukken. Het was in de 17de eeuw niet alleen het grootste stadhuis van de wereld, ook het beeldprogramma van de interieurdecoratie getuigde van de plaats van de stad in de wereld, zoals de Amsterdammers dat zagen. Jacob van Campen ontwierp het gebouw als een universum in het klein, waarvan de stad Amsterdam het middelpunt uitmaakte. In de centraal gelegen Burgerzaal zijn in de vloer niet alleen het westelijk en oostelijk halfrond van de aarde uitgebeeld, daartussen is de noordelijke sterrenhemel geplaatst. Oorspronkelijk was het de bedoeling dat daarboven aan het plafond de zuidelijke sterrenhemel te zien zou zijn, maar dat is nimmer gerealiseerd. In de hoeken van de Burgerzaal, boven de toegangen naar de galerijen, zijn de vier elementen door figuren verpersoonlijkt, om aan te geven waaruit dat universum bestaat. In de galerijen zelf treffen we acht godenbeelden aan die de hemellichamen voorstellen, die als het ware rondom het centrum, de stad Amsterdam, cirkelen.
Dat het oorspronkelijke uiterlijk van het vloermozaïek van de noordelijke sterrenhemel sterrenbeelden moet hebben gehad was wel bekend, want sommige delen van die figuren, zoals de poten en scharen van Kreeft of de knots van Hercules, zijn nog aanwezig omdat deze niet waren geschilderd, maar in messing waren uitgevoerd. Wie weten nu echter hoe het eruit heeft gezien omdat de onderzoekster van het Koninklijk Paleis, Alice Taatgen, in de rechterbovenhoek van de grote wereldkaart van Joan Blaeu uit 1648 de hemelglobe aantrof die precies op die van de Burgerzaal leek. Nader speurwerk leverde een hemelkaart op van Willem Blaeu, Joans vader, uit 1628. Deze zeer gedetailleerde cirkelvormige kaart met sterren en sterrenbeelden, overigens van een groter deel van de sterrenhemel dan het noordelijk halfrond, bleef lang de standaard van dit genre en was de trots van het bedrijf. Het is naar deze kaart dat de marmeren en messing versie in de vloer van het stadhuis is gemaakt.
Tijdens de duur van de zomertentoonstelling in het voormalige stadhuis worden de weggesleten sterrenbeelden op spectaculaire wijze geprojecteerd op de hemelkaart op de vloer, om een indruk te krijgen van het oorspronkelijke uiterlijk in de 17de eeuw. Het is alleen al daarvoor zeer de moeite waard de tentoonstelling te bezoeken.
De tentoonstelling Het Universum van Amsterdam. Schatten uit de Gouden Eeuw van de cartografie is van 29 juni tot 22 september 2019 te zien in het Koninklijk Paleis te Amsterdam.
Bij de tentoonstelling verscheen een boekje onder redactie van Alice Taatgen.
(29 juni 2019)
