Amsterdam Monumentenstad

Mozes met de tafelen der wet (Exodus 32:19) is geschilderd door Ferdinand Bol, voor de schepenzaal van het voormalig stadhuis op de Dam, in ca. 1659, maar ook door Rembrandt, gesigneerd en gedateerd 1659, een werk dat in Berlijn wordt bewaard.

Mozes gooit de stenen tafelen der wet op de grond, Rembrandt, 1659 (Gemaldegalerie, Berlijn)

Rembrandt reageert op Ferdinand Bol. Zijn uitbeelding is zoveel dramatischer. Mozes die de tafelen der wet toont was één van de thema’s in het decoratieprogramma’s van het stadhuis. Het boezemstuk uit de schepenzaal van Bol moet al in 1659 hebben bestaan aangezien Vondel in dat jaar een gedicht publiceerde met de volgende regels: "Op het ontvangen van Moses wet, in de kamer der Heeren Schepenen. Hebreeuwse Moses heeft de wet van Godt ontfangen; Waermede hij naer 't volck van boven wederkeert; Dat hem eerbiedigh groet, en welkomt met verlangen; De vrije staet luickt op, als 't volck de wetten eert". Deze beschrijving geeft precies het schilderij van Bol weer, zowel wat er te zien is als de achterliggende bedoeling, de reden waarom dit thema is gekozen in de schepenzaal.

Rembrandts Mozes moet wel een reactie zijn op Bol, althans op de uitbeelding van Mozes alleen, aangezien het doek van Bol groter is en ook het Joodse volk bevat. Volgens Gary Schwartz werd in 1658 Jacob Jacobsz Hinlopen schepen en was hij misschien de opdrachtgever van Rembrandts Mozes. Regenten hadden wel vaker kopieën of andere versies van schilderijen. Belangrijker wellicht is de reden waarom dit onderwerp in 1659 zo actueel was. In dat jaar was er een religieuze discussie over het woord Gods versus het woord van de officiële kerk. De populariteit van het onderwerp verraadt de invloed van Arminius in de Amsterdamse regentenkringen.

(10 juli 2015)