Keizersgracht 486-488 
Saardam / Messina
Huisnaam: Saardam / Messina
Adres: Keizersgracht 486-488
Oud adres: 486: II337, wijk 55, klein nr. 619, kadaster E3115, verponding 2867
488: II336, wijk 55, klein nr. 621, kadaster E3116, verponding 2865
Postcode: 1017EH
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1686
Restauratie: 1965
(16 afbeeldingen)
Tweeling-halsgevels met klauwstukken met fruitmotief en gebogen topfronton, hoekvazen, twee oeils-de-boeuf's, merkwaardige travee tussen de twee huizen met poortje met gevelsteen Messina. Nr. 488 heeft nog festoenen rond hijsbalk en jaarlint (486 had eveneens festoenen maar die zijn verdwenen). Interieur: 486: stucgang en plafonds in Lodewijk XV-stijl (3de kwart 18de eeuw?), fraai trappenhuis in tussenlid uit dezelfde bouwperiode, klein achterhuisje uit 1686; 488: achterhuis eveneens uit 1686.
De kavels in dit deel van de Vierde Uitleg (1664) bleven nog geruime tijd leeg, als gevolg van het feit dat middenin het bouwblok de goudleermakerij van Jacob Hamer stond: het enige prestedelijke gebouw dat bleef staan bij de Vierde Uitleg. De fabriek kwam op een toevallige plek middenin het bouwblok tussen de Keizersgracht en de Kerkstraat te staan, niet aan de rooilijn, schuin daarop. Op de kaart van Jacob Bosch uit 1682 is het complex te zien. Het bedrijf voldeed op geen enkele manier aan de bouwvoorschriften en de logica van de stadsuitbreiding en werd door het stadsbestuur gedoogd. De omwonenden deden in 1669 een beroep op het stadsbestuur de overlastgevende fabriek te sluiten, maar slaagden daar niet in. Pas in 1683, toen de fabriek failliet ging door een afnemende vraag naar goudleerbehang, werd de grond op een executieveiling verkocht en konden de kavels worden bebouwd. Een restant van de fabriek bleef bestaan, werd bewoond en was bereikbaar vanaf een gang vanaf de Keizersgracht. Deze uitzonderlijke situatie wijkt af van de gewenste ruimtelijke ordening, die de stad bij de Vierde Uitleg probeerde af te dwingen door middel van stedelijke keuren (wetten). Zo mochten er geen sloppen en gangen worden gemaakt: de bebouwing moest aaneengesloten zijn. Ook werd bepaald dat de kavels slechts gedeeltelijk bebouwd mochten worden, met uitzondering van een tuinhuis achterin het kavel. Na het verdwijnen van de goudleerfabriek is de gewenste ruimtelijke ordening niet helemaal tot stand gekomen, aangezien er een inpandig huis bleef bestaan en een gang van de Keizersgracht naar dit huis leidde, een merkwaardige prestedelijke afwijking in het grachtenpatroon.
De panden op de Keizersgracht, nr. 486 en 488, werden tussen 1684 en 1686 gebouwd (zie het jaartallint op nr. 488). Tussen de halsgevel-tweeling bevindt zich een overbouwde gang die naar het bovengenoemde inpandige huis leidde. De overbouwing van deze gang hoort bij de twee grachtenhuizen en is aan de voorzijde bij het rechterpand (nr. 486) en aan de achterzijde bij het linkerpand (nr. 488) getrokken. Beide huizen hebben de gangbare indeling van voorhuis, binnenplaats en achterhuis, zij het dat het achterhuis van het linkerhuis uitzonderlijk groot is: het loopt achter nr. 490 langs. Het achterhuis van nr. 488 is veel kleiner en kan een typisch voorbeeld van een laat-17de-eeuws achterhuis worden genoemd. Het dateert uit de bouwtijd. Het heeft een ongebruikelijke indeling doordat de zaal vrij hoog ligt (zie de houten onderpui van de achtergevel van het tuinhuis waarachter de tuinkamer ligt met daarboven een insteekverdieping).
Gebruikte literatuur:
- Jaap Evert Abrahamse. De grote uitleg van Amsterdam. Stadsontwikkeling in de zeventiende eeuw. Bussum, 2010: p. 226-227
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 476
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2623
Adres: Keizersgracht 486-488
Adressen: Keizersgracht 486
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Huis uit 1686 met overbouwing van de gang ernaast. Halsgevel met oeil-de-boeuf's; boven de genoemde gang gevelsteen waarop Messina.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2624
Adres: Keizersgracht 486-488
Adressen: Keizersgracht 488
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel uit 1686 met oeil-de-boeuf's en festoen.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2020