Amsterdam Monumentenstad

Van Brienenhofje, Prinsengracht 89-133

Naam: Van Brienenhofje
Adres: Prinsengracht 89-133
Postcode: 1015DN
Gebouwtype: Hofje
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Empire
Bouwjaar: 1804
Architect: Abraham van der Hart
Opdrachtgever: Arnout Jan van Brienen

(4 afbeeldingen)

Van Brienenhofje, Prinsengracht 89-133

Het R.K. Van Brienenhofje is gesticht in 1804 en gebouwd in 1804/06 en zou vanwege zijn grootse opzet beter een hof genoemd kunnen worden. De officiële naam is 'Stichting Van Brienens Gesticht De Star', naar de brouwerij die op deze plaats heeft gestaan en die in 1797 door Van Brienen was gekocht (het was één van de dertien bierbrouwerijen van Amsterdam aan het einde van de 18de eeuw). Stadsbouwmeester Abraham van der Hart ontwierp reeds in 1797 een voornaam hofje in Empire-stijl. Door de tijdsomstandigheden werd de bouw van het hofje uitgesteld tot 1804. De horizontale opzet van het hofje is met een grachtenwand met verticale gevels in overeenstemming gebracht door het complex drieledig op te trekken, slechts verbonden door twee lage muurtjes met de gewone toegangsdeuren terzijde van de hoofdingang. De strakke lijn is doorbroken door de hoge daken op de zijvleugels en het frontgebouw. Het gesloten karakter legt alle accent op de hoge dubbele stoep en ingangspartij in het midden van het frontgebouw. Deze ingang werd alleen door de regenten gebruikt. Erboven staat de volgende tekst:

Arnout Jan van Brienen, Heer van de Groote Lindt en Dortsmondt / Benevens deszelfs echtgenoote Sophia Maria van Hf. Wassenaer Vrouwe van Stadt / Aangemoedigd door erkentenis voor ‘s Hemels Genotene / Weldaaden en door menschlievendheid gedreven, hebben / Tot ondersteuning en huisvesting der noodlijdenden / Dit gebouw gesticht in het jaar 1804

Het wapen vastgehouden door twee putti toont een R.K. kruis (dit is niet het wapen van Van Brienen). De dakkapel met klok bevat eveneens het jaartal, ditmaal in Romeinse cijfers. Een koepeltorentje bekroont het geheel.

In de achtergevel van het voorgebouw, op de binnenplaats, is een steen gemetseld met de tekst:

Jongvrouwe Maria Elisabeth Bernardina Johanna van Brienen / Gebooren den 6 December Ao 1790 / Heeft op den 26 April Ao 1804 / Aan dit gesticht den eersten steen gelegd.

Arnout Jan van Brienen (1735-1804) was de zoon van Willem van Brienen (die in 1742 op Herengracht 64 woonde). Hij had in 1772 het huis 'de Sonnewijser' (Herengracht 182) gekocht en liet dit pand ingrijpend vernieuwen. De aanvang van de bouw van het hofje heeft hij nog beleefd. Een kleindochtertje legde in 1804 de eerste steen. In 1806 was het hofje gereed voor bewoning.

Het poortgebouw bevat op de begane grond een portierswoning en op de verdieping een kapel en een regentenkamer. De portier houdt toezicht en regelt de dagelijkse gang van zaken op het hofje. Naast de kapel bevindt zich de regentenkamer (waarin o.a. een portret van de stichter). Tussen het poortgebouw en de rechtervleugel bevindt zich de bewonersingang. Net voorbij de ingang hangt een bordje 'Verboden te venten', etc.

Het hofje bestaat uit een ruime binnenplaats aan drie zijden omsloten door woninkjes. In het midden een waterpomp met fraaie lantaarn. De vrouwen moesten de woningen van de alleenstaande mannen schoonmaken, maar de mannen moesten het water aandragen. Het hofje biedt tegenwoordig huisvesting aan bejaarde rooms-katholieke dames, oorspronkelijk echter aan mannen en echtparen. De bewoners waren niet echt armlastig, want ze moesten zelf voor de kost zorgen. Tegenwoordig moet huur worden betaald.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4268
Adres: Prinsengracht 89-133
Adressen: Prinsengracht 85-133
Inschrijvingsdatum: 01-09-1970
Redengevende omschrijving: Hofje De Star (van Brienenstichting) (1804), bestaande uit een losstaand hoofdgebouw aan de gracht met deuromlijsting, gedenkstenen, dakkapellen met wijzerplaten en klokketorentje, twee dwarsvleugels met woningen en een eveneens losstaand gebouw aan het andere einde van de binnenplaats.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]