Zandhoek 10 
Adres: Zandhoek 10
Oud adres: VV64, wijk 53, klein nr. 11, kadaster D503, verponding 1811
Postcode: 1013KT
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Tuitgevel
Bouwjaar: 1646/1647, 1805
Eigendom: Diogenes 1962
Restauratie: 1964/65
(23 afbeeldingen)
17de-eeuws woonhuis (schippershuis), oorspronkelijk met trapgevel, kreeg in de 19de eeuw een soort tuitgevel die bij de restauratie in een meer 17de-eeuwse vorm werd teruggebracht. Houten onderpui met twee deuren, waarvan de rechter toegang geeft naar een steektrap naar de bovenwoning. Interieur: Plafondschildering voorkamer en andere interieuronderdelen uit 1805.
Reynier Reael gaf in 1645 opdracht tot de bouw van een rij schippershuizen op de kade van het IJ, die toen de Santmarckt heette vanwege het lossen van zandschepen op deze kade. Pas later werd de naam veranderd in de Zandhoek. Oorspronkelijk hadden deze woonhuizen een eenvoudige trapgevel. Het waren eenvoudige maar goed gebouwde woonhuizen, waarvan de kelders en bovenverdiepingen apart werden verhuurd. In de 18de en 19de eeuw werden diverse huizen naar de mode van de tijd verbouwd. Zandhoek 10 is in zoverre bijzonder dat het vanaf 1792 het woonhuis van de familie Olie was. De bekende fotograaf Jacob Olie werd in 1834 geboren in dit huis. Zijn eerste foto's tonen de Zandhoek. Uit bouwhistorisch onderzoek van Henk Zantkuijl bleek dat bij een verbouwing in 1805 een gang werd gemaakt; daarvoor was er een ongedeeld voorhuis. Er was al vanaf de 17de eeuw sprake van een onderverdeling in een apart bewoond onder- en bovenhuis.
In de 19de eeuw werden de panden aan de Zandhoek slecht onderhouden, waardoor ze in verval raakten. Door overbevolking werden de huizen uitgewoond. Rond 1940 worden de 13 huizen aan de Zandhoek onbewoonbaar verklaard. Dat kwam sigarettenfabriek British Tabacco Company (Batco) goed uit, want die wou op het Realeneiland uitbreiden. Net op tijd kon men in 1943 de sloop voorkomen door de panden op de monumentenlijst te plaatsen. Het woonhuis van Jacob Olie werd was door Batco geschonken aan de Stichting Diogenes en werd in 1964/65 door deze stichting van monumentenredder Geurt Brinkgreve (1917-2005) gerestaureerd. Het was vooral zijn idee dat oude versleten woonhuizen na restauratie gewilde woonruimte konden opleveren. Dat vinden wij nu vanzelfsprekend, maar in de jaren vijftig was dat een geheel nieuwe en revolutionaire gedachte. Het experiment aan de Zandhoek stond model voor de restauratie van de Amsterdamse binnenstad in de jaren zestig-zeventig.
De Stichting Diogenes heeft de laat-19de-eeuwse tuitgevel met extra trap bij de herbouw van de gevel in een meer 17de-eeuwse vorm teruggebracht. Het interieur uit 1805 werd zoveel mogelijk gehandhaafd. Van hoge monumentale waarde is de plafondschildering met de Amsterdamse stedenmaagd met vrijheidshoed in de voorkamer.
Gebruikte literatuur:
- Geurt Brinkgreve. 'De Stichting Diogenes. Monumentenzorg en huisvesting voor kunstenaars'. Ons Amsterdam 14 (1962): p. 294-298
- Geurt Brinkgreve. 'Zandhoek - Geschiedenisles'. Binnenstad 162 (februari 1997)
- I.H. v. E. 'De Zandhoek'. Maandblad Amstelodamum 42 (1955): p. 2-5
- H. Zantkuijl. 'Het huis van Jacob Olie'. Maandblad Amstelodamum 50 (1963): p. 151-159
- H.J. Zantkuijl, Geurt Brinkgreve e.a. Tien jaar Diogenes. Amsterdam: Stichting Diogenes (1970): p. 42-43
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 6493
Adres: Zandhoek 10
Adressen: Zandhoek 10 1,2,H
Inschrijvingsdatum: 27-10-1970
Redengevende omschrijving: In de kern 17e eeuws huis.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2022
