Amsterdam Monumentenstad

Voorgevel aan de Haarlemmerstraat.

Naam: Posthoornkerk
Adres: Haarlemmerstraat 124-126
Haarlemmer Houttuinen 47
Oud adres: 124: TT477, wijk 52, klein nr. 66, kadaster D6329, verponding 1567
126: TT476, wijk 52, klein nr. 67, kadaster D6469, verponding 1566
Postcode: 1013EX
Gebouwtype: Kerk
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1860-1863, 1887-1889
Architect: P.J.H. Cuypers
Eigendom: Stadsherstel 1996
Restauratie: 1987, 1998/2011

(12 afbeeldingen)

Voorgevel aan de Haarlemmerstraat.

In de 17de eeuw kwamen de katholieken bij elkaar in schuil- of huiskerken, zoals Ons' Lieve Heer op Solder en ook in de voormalige behuizing van de postkoets naar Haarlem, in een gebouw achter Prinsengracht 7. Aan de schuilkerk herinnert nog een gesneden deurbekroning uit het derde kwart van de 18de eeuw met de voorstelling van een posthoorn en een lint met het opschrift 'D Posthoorn. De emancipatie van de katholieken volgt na de omwenteling van 1795, maar de gelijkstelling tussen protestanten en 'roomsen' was niet onomstreden. Pas in de tweede helft van de 19de eeuw durven zij zich duidelijk te manifesteren. De Posthoornkerk, opvolger van het schuilkerkje aan de Prinsengracht, is daarvan een voorbeeld.

De bouwvergunning voor de Posthoornkerk, officieel de 'Onze Lieve Vrouwe Onbevlekt Ontvangen', wordt verleend in 1860. Architect P.J.H. Cuypers, in katholieke kringen niet onbekend, wordt gevraagd een ontwerp te maken. De bouw begint meteen, waarna het eerste gedeelte aan de Haarlemmer Houttuinen al in 1863 wordt ingewijd. In 1887/89 wordt de kerk uitgebreid tot aan de Haarlemmerstraat, waarbij op last van het gemeentebestuur een met een hek afgesloten voorplein wordt aangelegd. De Pastorie lag op Haarlemmer Houttuinen 47.

Het was de bedoeling dat de kerk een markant punt in de stad zou worden, maar de kerk is vrijwel geheel ingebouwd. Cuypers rekte de kerk daarom in de hoogte uit, waardoor een rijzig gebouw ontstond met gotische proporties, en voegde twee steile spitsen toe. De kerk is daardoor van veraf zichtbaar. Het neo-gotische karakter van de kerk wordt nog versterkt door de luchtbogen, de spitsboogvensters en ook de gotische ingangspartij aan de Haarlemmerstraat. De gevels zijn bijzonder kleurrijk door het gebruik van rode en gele baksteen.

De ontkerkelijking leidde ertoe dat in 1976 de laatste mis in de kerk gevierd werd. Ondanks de plaatsing van de kerk op de Rijksmonumentenlijst in 1972 werden er sloopplannen ontwikkeld. In 1987 werd de kerk gered door de Stichting De Posthoornkerk en is sindsdien een voorbeeld van herbestemming. De kerk wordt momenteel vooral gebruikt voor tentoonstellingen, concerten, etc. Architect Van Stigt heeft de oorspronkelijke ruimte zoveel mogelijk intact gelaten. Zo worden de zijbeuken gescheiden door transparante, glazen afscheidingen.

Gebruikte literatuur:

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 12563
Functie: Kerk (RK)
Jaartal: 1860-1863 (torens 1887-1889)
Bouwstijl: Neogotiek XIXB
MIP-nummer: 10389
Functie: Pastorie
Jaartal: 1861
Bouwstijl: Neogotiek XIXB

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1289
Adres: Haarlemmer Houttuinen 49
Adressen: Haarlemmerstraat 124-126
Inschrijvingsdatum: 23-07-1974
Redengevende omschrijving: Parochiekerk van O.L.Vrouw Onbevlekt Ontvangen (de Posthoorn). Belangrijk werk uit de eerste periode van P.J.H.Cuypers, gebouwd 1860-1863, westelijk transept en torens voltooid in 1889. Driebeukige kruisbasiliek in vormen, geinspireerd op de vroege gotiek van het Isle le France. Dubbele galerijen in het schip, klaverbladvormige oostelijke partij, bekroond door een vieringtoren. De kerk is een der eerste voorbeelden van de toepassing van verschillend gekleurde baksteen in het inwendige.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]