Amsterdam Monumentenstad

Naam: Ledenlokaal Artis
Adres: Plantage Kerklaan 36-38
Postcode: 1018CZ
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1868
Architect: G.B. Salm
Opdrachtgever: Natura Artis Magistra

(2 afbeeldingen)

In 1868 door de architect G.B. Salm in eclectische stijl in opdracht van Natura Artis Magistra ontworpen kantoorgebouw, tevens ledenlokalen, eigenlijk het hoofdgebouw van Artis. Het gebouw bestaat uit twee rechthoekige, in baksteen opgetrokken paviljoens, die met elkaar verbonden zijn door een lagere galerij. Dit lagere middendeel is in 2014 opgehoogd. Onderdeel van het Artis-complex.

De geschiedenis van het gebouw is beladen. Het oorspronkelijk in eclectische stijl opgetrokken bouwwerk is gebouwd als ledengebouw van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, later deed het dienst als zoölogisch museum en van 1939 tot 1968 was het gebouw in gebruik als bevolkingsregister. De herbestemming in 1939 betekende al voor een groot deel de teloorgang van het oorspronkelijke gebouw. De aanslag door de verzetsgroep van Gerrit van der Veen in 1943, met het doel de deportaties van de joodse bevolking te bemoeilijken, legde het gebouw in de as. Het gebouw verloor hierdoor zijn bovenverdieping en kap. Bij de herbouw na de oorlog kwamen de oude gietijzeren kolommen en constructies niet terug. De betonconstructie uit 1939 had de brand echter overleefd. Ook de oude kap werd niet teruggebouwd. In 2014 werd overwogen de kap terug te bouwen, maar uiteindelijk gebeurde dat niet. Het lagere middendeel is verhoogd met een zwarte doos.

Gebruikte literatuur:

Walther Schoonenberg. 'Verdozing treft Artis Ledenlokalen'. Binnenstad 265 (jul./aug. 2014)

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518278
Adres: Plantage Kerklaan 36-38
Adressen: Plantage Kerklaan 38-40
Inschrijvingsdatum: 15-04-2002
Redengevende omschrijving: Inleiding. In 1868 door de architect G.B. Salm in eclectische stijl in opdracht van Natura Artis Magistra ontworpen KANTOORGEBOUW(2), de zogenaamde 'Ledenlokalen' en hoofdgebouw van Artis-complex. In latere tijd deed het gebouw dienst als zoölogisch museum. Het gebouw bevindt zich in de ZW-hoek van het Artiscomplex, gelegen aan het kruispunt Plantage Kerklaan en Plantage Middenlaan. Van 1941 tot 1968 was het gebouw in gebruik als bevolkingsregister; bij de aanslag door de verzetsgroep van Gerrit van der Veen in 1943 verloor het gebouw de bovenverdieping. Omschrijving. Het gebouw bestaat uit twee rechthoekige, in baksteen opgetrokken paviljoens, die met elkaar verbonden zijn door een lagere galerij. Aan de tuinzijde konden de ramen en deuren worden opengezet. De beide paviljoens hebben een souterrain met daarboven twee bouwlagen en een schilddak met pannen, kepers en pirons. De voorgevel is drie-, de zijgevel vijf raamtraveeën breed. De twee bouwlagen zijn gescheiden door een geprofileerde lijst. Op de hoeken bevinden zichgepleisterde pilasters die over de begane grond geblokt zijn. Op de verdieping is het middenraam zowel in de voorgevel als in de zijgevel voorzien van ornamenten in klassieke trant. Op de bel-étage wordt het metselwerk afgewisseld met gemetselde banden in gele baksteenlagen. Gekorniste kroonlijst met onbewerkt fries en met klossen bij de kapitelen van de hoekpilasters. De galerij heeft benevens een risalerende ingangspartij tien brede en twee smallere traveeën. De gevel is vertikaal geleed door gepleisterde pilasters onder een dito lijst met een fries met witgeschilderde panelen met diamantkoppen. Boven de pilasters grotere witgeschilderde diamantkoppen. Gelede vensters en halfronde stoep met drie treden. Aan de tuinzijde bevindt zich een veranda. Gevels deels op gemetselde voeting met rode en gele baksteen in geometrische motieven. Hierop hoge en brede en gelede vensters. Geheel onder een lessenaarsdak met flauwe helling en met bitumineuze dekking. Aan de linkerzijde hebben de vensters nog de vertikaal gelede bovenlichten met afgeronde hoeken. Sierlijke houten stijlen met profileringen en met korbeelstukken en balkeinden bij het brede overstek. Eenvoudige windveren. Zowel links als rechts brede en hoge meervoudig gelede toegangsdeuren. In het midden een tweetal rechthoekige uitbouwen met gelede toegangsdeuren en vensters en met verhoogde daklijst op korbelen en met witgeschilderde geprofileerde opbouw. In het interieur van het paviljoen aan de linkerzijde is nog het oorspronkelijke trappenhuis met lambrizering aanwezig. Waardering. Kantoorgebouw, zogenaamd 'Ledenlokaal' in eclectische stijl uit 1868 van algemeen belang wegens architectuur- en cultuurhistorische waarde en als historisch-functioneel onderdeel van het Artis-complex. Tevens van belang wegens de geschiedkundige herinnering aan de verzetsdaad uit de Tweede Wereldoorlog.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]