Singel 83-85 
Veerhuis De Swaen
Naam: Veerhuis De Swaen
Adres: Singel 83-85
Oud adres: 83: G441, wijk 20, klein nr. 204, kadaster F1191, verponding 2067
85: G440, wijk 20, klein nr. 203, kadaster F1190, verponding 2067
Postcode: 1012VE
Gebouwtype: Woon/bedrijfspand
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1652
Opdrachtgever: Nicolaas Swaen
Restauratie: 1941/42, 1996
(20 afbeeldingen)
Hoekhuis, gave Ionische pilastergevel (Van Campen-voluten) met festoen in zijgevel. Voorgevel in steeg met 18de-eeuwse tuit (oorspronkelijk halsgevel). 17de-eeuwse kruiskozijnen en gevelsteen met een zwaan in de steeg. Houten onderpui van 83, met doorbroken pilasters, is 18de-eeuws, die van 85 dateert uit circa 1600. Beide gevels staan op vlucht (let op hoekoplossing). Interieur: houtskelet circa 1600 (1ste bouwfase), 17de-eeuwse kamer op 1ste verdieping met marmeren vloer, schouw en bedstee is in 1941/42 ingebracht.
De uiterlijke verschijningsvorm van het oude veerhuis De Swaen dateert overwegend uit 1652. De huisnaam is ontleend aan de eerste eigenaar: Nicolaas Swaen. Het woongedeelte bevond zich op de begane grond en de eerste verdieping. In de 18de eeuw werd in het hoge voorhuis - oorspronkelijk voorzien van een kleine galerij met hangkamertje - achter de hoekpui een volledige insteek ingebracht. Het pand heeft een fraaie pilastergevel met Ionische kapitelen en festoenen in de stijl van het Hollands Classicisme van Jacob van Campen. De gevel in de steeg is eigenlijk de voorgevel: de lange zijde van het pand staat aan de gracht. Dat is ongebruikelijk voor een woonhuis, maar niet voor een veerhuis zoals De Swaen was. In de steeg is ook de gevelsteen De Swaen aangebracht. De gevel is met een jaartalsteen gedateerd 1652. Beide gevels, zowel die in de steeg als aan de gracht, staan op vlucht. Let op de hoekoplossing die in dat geval nodig is.
Oorspronkelijk had de gevel een halsgevel-bekroning, maar die is in de 18de eeuw gewijzigd in een tuitgevel. In het midden van de 19de eeuw vond opnieuw een verbouwing plaats: Singel 83 kreeg een houten onderpui, waarvoor de Ionische pilasters horizontaal werden onderbroken. Ook werden de ramen naar beneden toe verlaagd. In de brede middentravee maakte de oorspronkelijke entree met toegangspoortje plaats voor de huidige dubbele glasdeur met zijraam.
De houten onderpui van Singel 85 is echter 17de-eeuws: volgens een in november 1995 uitgevoerd bouwhistorisch onderzoek is de houten onderpui op de hoek Singel/Lijnbaanssteeg omstreeks 1600 aangebracht. Ook in het interieur zijn bouwelementen uit de eerste bouwfase aanwezig. Let ook op de 17de-eeuwse kruiskozijnen.
Het pand is in 1941/42 gerestaureerd naar ontwerp van ir. A. Boeken. De plannen van de architect, die uitgingen van algemeen herstel en gedeeltelijke reconstructie, werden slechts ten dele uitgevoerd. Behalve constructief herstel vonden herstel en aanvulling van de hoekpui plaats. In de interieur werd op de eerste verdieping van Singel 85 een kamer in "Oud-Hollandse stijl" aangebracht met een schouwtje, een bedstee, veel Delfts-blauwe tegels en een marmeren vloer. In 1996/97 is het pand opnieuw gerestaureerd, waarna het de functie van hotel terugkreeg.
In 1998 zijn de gevels in prachtige kleuren geschilderd: Bentheimer voor de ornamenten, de kroonlijst en de kozijnen, wit voor de roedeverdeling van de ramen en rood en groen voor de luiken.
Gebruikte literatuur:
- Marlin Burkunk. 'Toets en proef der loffelijker bouwkonst'. Stadsherstel op de Wallen en in de Haarlemmerbuurt. Open Monumentendag 1996, Amsterdam, 1996: p. 108
- Dick van der Horst. 'Open Monumentendagen Amsterdam'. Binnenstad 159 (aug. 1996): p. 56-57
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 28-29
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 346
- 'De restauratie van twee huizen. Singel 83-85 en Heerengracht 476'. Maandblad Amstelodamum 29 (1942): p. 83-86
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5170
Adres: Singel 83-85
Adressen: Singel 83 ;Singel 85
Inschrijvingsdatum: 23-09-1970
Redengevende omschrijving: Hoekpand met pilastergevels (1652); voorgevel in de Lijnbaanssteeg met originele houten pui, kruiskozijnen en gevelsteen en latere punttop.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2025