Herengracht 543 
Adres: Herengracht 543
Oud adres: X381, wijk 58, klein nr. 45, kadaster I814, verponding 4414
Postcode: 1017BW
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XV
Bouwjaar: 1664, 1743, 1902, 1971
Architect: Sibout Bollard (timmerman) en gebouwd door Francois Absiel (1743)
Opdrachtgever: Willem Sautijn (1743)
(23 afbeeldingen)
Laat-17de-eeuws huis, verbouwd 1743, zandstenen gevel in Lodewijk XV-stijl (vroeg voorbeeld), rechte lijst met trigliefen en consoles, daarboven open balustrade met gesloten middenverhoging met alliantiewapen en kuif, twee uitschuifbare hijsbalken, deur- en raamomlijstingen met balkon met gesmeed hek in middentravee, dubbele stoep. Koetshuis Reguliersdwarsstraat 108 met aan tuinzijde Ionisch portiek. Interieur: Monumentaal trappenhuis met twee marmeren beelden.
Het dubbele huis werd gebouwd op de erven 26 en 27 in park B van de veilingen in de Vierde Uitleg in 1664. In opdracht van Willem Sautijn (1703-1743) werd het pand in 1743 ingrijpend verbouwd waaraan behalve timmerman Sibout Bollard verschillende kunstenaars betrokken waren zoals steenhouwer Francois Absiel, stucwerker Joseph Criselli, beeldhouwers Christiaan Welmeer en Jacques Cressant en behangselschilder Isaac de Moucheron. Nog tijdens de verbouwing overleed de opdrachtgever, waarna het pand in handen kwam van Jan Graafland (1697-1767), die was getrouwd met Catharina van Aferen. De gevel die in 1743 werd gebouwd is een vroeg voorbeeld van een zandstenen lijstgevel in de Lodewijk XV-stijl. Het heeft een rechte kroonlijst met trigliefen en consoles met daarboven een open balustrade met gesloten middenverhoging. De middenverhoging bestaat uit een alliantiewapen (met de wapens van Graafland en Van Aferen) en een kuif (asymmetrisch: Lodewijk XV). De gevel heeft hoeklisenen, maar géén middenrisaliet. Wel is de middentravee geaccentueerd door diverse versieringen: een deuromlijsting, daarboven een balkon met gesmeed hek en een raamomlijsting. De voorname hoge dubbele stoep bevat een dienstingang naar het huishoudelijk onderhuis. Het primaat van de architectuur is zover doorgevoerd dat de twee hijsbalken geheel aan het zicht zijn onttrokken. De hijsbalken bevinden zich achter de kleine raampjes in de fries van de kroonlijst en zijn uitschuifbaar waardoor ze alleen zichtbaar worden wanneer ze worden gebruikt.
Bij de restauratie werd de 18de-eeuwse roedeverdeling met kleine ruitjes teruggebracht. De gevel heeft daardoor weer een meer 18de-eeuwse verschijningsvorm gekregen.
Ook dit grachtenhuis aan de prestigieuze Herengracht van de Vierde Uitleg was een behoorlijk groot complex bestaande uit een dubbel grachtenhuis, een tuin en vervolgens een koetshuis met de ingang naar de Reguliersdwarsstraat, een achterstraat waar zich veel koetshuizen bevinden. Het koetshuis van dit grachtenhuis, met een Ionisch portiek aan de tuinzijde, staat aan de Reguliersdwarsstraat 108. Behalve koetshuis bevatte dit dienstgebouw ook twee woningen voor het personeel (bestaat niet meer: is gesloopt). Het complex is echter verbouwd in 1890, in 1902 en opnieuw in 1971. Bij de laatste drastische verbouwing o.l.v. J. Trapman werd het pand verenigd met de buurpanden 539 en 541.
Ondanks deze verbouwing zijn er toch nog belangrijke interieuronderdelen behouden gebleven, zoals een monumentaal trappenhuis met twee grote marmeren beelden en kamers met schouwen en stucwerk.
Gebruikte literatuur:
- B. Bijtelaar. 'Het huis Herengracht 543'. Jaarboek Amstelodamum 50 (1958): p. 98-126
- I.H. van Eeghen. 'Herengracht 543'. Maandblad Amstelodamum 46 (1959): p. 46-47
- R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 86
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1672
Adres: Herengracht 543
Adressen: Herengracht 543
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis (in de kern kort na 1670) met zandstenen gevel met hoeklisenen, onder rechte lijst met triglyfen, consoles en attiek, gebeeldhouwde middentravee met balcon, versierde stoep met 6 Louis XIV flesbalusters, alles uit 1743. Deur, bovenlicht en roedenverdeling XIXb. Stalgebouw met tuingevel (1743) met geblokte hoeklisenen en gesneden middenpartij.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: oktober 2018