Brouwersgracht 46 
Adres: Brouwersgracht 46
Oud adres: TT321, wijk 32, klein nr. 16, kadaster D6071, verponding 5777
Postcode: 1013GX
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Klokgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1630±, 1730/40±
Eigendom: Stadsherstel 2020
(6 afbeeldingen)
Hoekhuis met 17de-eeuwse bouwhoogte (zie ook puibalk en drielicht op de verdieping) (1630), maar verbouwd in de 18de eeuw met een klokgevel met driepasvormig fronton met grote schelp als kuif en voluten op inspringende aanzetstukken. Houten onderpui met ingang in het midden (ongebruikelijk). Het betrof een chirurgijnswoning, maar vermoedelijk werd het bij de 18de-eeuwse verbouwing een winkel. Aan de zijgevel een pothuis.
De in Leeuwarden geboren Pieter Cleveringh had 15 jaar lang een chirurgijnspraktijk in dit pand. Toen hij in 1710 overleed, zette zijn weduwe Margaretha Schrick de chirurgijnswinkel voort en nam gildeknecht Bernardus (Bernard Dominique) van Vijve (of Vijfe) in dienst. Hij was afkomstig uit Brugge en in opleiding voor chirurgijn, maar moest poorter worden om lid van het chirurgijnsgilde te kunnen worden. Alleen dan zou hij zich als zelfstandig chirurgijn in Amsterdam kunnen vestigen. Hij had ook trouwplannen, maar het huwelijk met het meisje van zijn keuze ging niet door omdat hij Margaretha zwanger had gemaakt. Het was een schandaal in de stad waarover iedereen sprak. Margaretha dwong hem tot een huwelijk en dat werd voltrokken in de Waalse kerk op maart 1711. Bernardus was katholiek, maar werd na de huwelijksvoltrekking lid van de gereformeerde kerk. Margaretha en Bernardus kregen één dochter: Maria Alida van Vijve. Twee weken na zijn huwelijk legde Bernardus met succes de chirurgijnproef af bij het gilde. Bernardus werd een welgeziene chirurgijn in Amsterdam en was betrokken bij het gilde. Hij staat afgebeeld op het schilderij van Cornelis Troost, De anatomische les van Dr. Willem Röell uit 1728. Echter, in 1730 kwam hij in opspraak door een corruptieschandaal. Hij werd samen met zeven anderen geroyeerd. In 1736, toen Margaretha en Bernardus 25 jaar getrouwd waren, werd hun zilveren bruiloft uitbundig gevierd. Vijf jaar later keerde Bernardus na zijn zondagse kerkbezoek niet terug naar zijn woonhuis aan de Brouwersgracht. Na enkele dagen bleek dat hij heimelijk was teruggekeerd naar Brugge. Margaretha bleef berooid achter en was gedwongen haar huis en chirurgijnswinkel te verkopen waarna ze intrek nam bij haar dochter Catharina aan de Achterburgwal, waar ze 17 jaar later overleed. Deze geschiedenis is uitgezocht en beschreven door S.A.C. Dudok van Heel in Amstelodamum.
Vermoedelijk in de jaren 30 van de 18de eeuw werd het pand verbouwd en gemoderniseerd ten behoeve van de chirurgijnswinkel. Het is niet duidelijk wie de opdrachtgever van deze verbouwing is geweest.
Gebruikte literatuur:
- S.A.C. Dudok van Heel. 'Hoe de chirurgijnsweduwe Cleveringh-Schrick in 1710 haar knecht Bernardus van Vijve (1684-1759) tot een huwelijk dwong'. Jaarboek Amstelodamum 75 (1983): p. 53-72
- I.H. van Eeghen. 'Brouwersgracht 46 t/m 56 te Amsterdam'. Jaarverslag Hendrick de Keyser 1973: p. 27-34
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 758
Adres: Brouwersgracht 46
Adressen: Brouwersgracht 46 2,H
Inschrijvingsdatum: 14-04-1970
Redengevende omschrijving: Hoekpand met ingezwenkte halsgevel met gelobde volutenafdekking (XVIIIb). Tegen de zijgevel een pothuis.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: januari 2023