Amsterdam Monumentenstad

Oudekerkstoren

Naam: Oudekerkstoren
Adres: Oudekerksplein bij 15
Gebouwtype: Kerk
Bouwstijl: Vroege Renaissance
Bouwjaar: 1565, 1738
Architect: Joost Jansz. Beeldsnijder, genaamd Bilhamer
Opdrachtgever: Stad Amsterdam
Eigendom: Gemeente Amsterdam

(32 afbeeldingen)

Oudekerkstoren

De Oude Kerk had al eerder een toren, maar de huidige toren kwam tot stand in 1565. Het bouwen van een nieuwe hogere toren was noodzakelijk geworden door de verhoging van het schip met een lichtbeuk. In 1564 werd deze hogere toren gebouwd, maar al een jaar later, in 1565, werd de toren voorzien van een nieuwe spits, in een vroege renaissance met nog gotische elementen, ontworpen door Joost Jansz. Beeldsnijder, genaamd Bilhamer. (Zie ook het poortje van het Burgerweeshuis in de Kalverstraat.) De spits is vanwege de bodemgesteldheid gemaakt van hout en bekleed met lood. De Oudekerkstoren is 67 m hoog (de stenen voet 36 m, de houten spits 31 m). De constructie van een dergelijke lichte torenopbouw treffen we ook aan bij de andere, latere torens van Amsterdam. De toren is van oudsher eigendom geweest van de stedelijke overheid. Dit gold trouwens voor alle 17de-eeuwse torens: de torens waren niet alleen de horloges van de stad, maar dienden ook als uitkijkpost (brandwacht). In 1738 kreeg de Oudekerkstoren een nieuwe, stenen bekleding om de scheve stand te maskeren. De oude toren is echter daarbinnen nog aanwezig.

In het inwendige draagt een indrukwekkende houten klokkenstoel de vier luidklokken die in 1942 door de Duitse bezetter werden gevorderd, maar in 1947 terugkeerden naar hun plaats in de Oudekerkstoren. De bekende klokkengieter François Hemony (ca. 1609-1667) goot in 1659 vier nieuwe luidklokken. Daarvan zijn de grootste en de kleinste nog over: een klok van 3700 kg en een diameter van 175 cm en een klok van 450 kg met een diameter van 87 cm. De grote klok verving de Salvator uit 1511, eveneens van 3700 kg, die in 1659 werd overgebracht naar de Zuidertoren en daar nog steeds hangt. De kleine klok is de voormalige 'boomklok' die tot 1866 werd gebruikt om 's avonds het sluiten van de bomen in het IJ aan te geven. De twee middelste klokken zijn de klok van Claude Frémy uit 1689, van 1700 kg met een diameter van 140 cm, en een klok van Pieter Seest uit 1771, van 875 kg met een diameter van 117 cm. Christ van de Ven, klokkenluider van de Oude Kerk, gaf de vier luidklokken in 1982 de namen Geloof, Hoop, Liefde en Vrijheid. Daarboven is een klokkenspel aanwezig bestaande uit 14 klokken van Hemony, gegoten in 1658, plus 35 moderne klokken. Het speelwerk is van Wouter Geurtsz uit 1619. Op de zolder hangen nog 21 buiten gebruik gestelde klokken. In de vieringtoren hangt het in 1566 verdwenen en in 2006 nagemaakte 'Angelus'-klokje, 200 kg zwaar, dat vroeger werd geluid bij het ochtendgloren. Op de klok is de naam van de gulle gever aangebracht, Hendrik Kaptein.

Gebruikte literatuur:

• B. Bijtelaar. De zingende torens van Amsterdam. Amsterdam, 1947
• H. Janse. De Oude Kerk te Amsterdam. Bouwgeschiedenis en restauratie. Zwolle, 2004
• H.B.E. Warnaars. 'Welluidend bezit'. Ons Amsterdam 9 (1957): p. 375-377
• 'Amsterdam krijgt zijn weggeraakte klokje terug'. Trouw, 14 sept. 2006 https://www.trouw.nl/nieuws/amsterdam-krijgt-zijn-weggeraakte-klokje-terug~b7b3642f/

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 3991
Adres: Oudekerksplein 15
Adressen: Oudekerksplein 15
Inschrijvingsdatum: 27-08-1970
Redengevende omschrijving: Oudekerkstoren (XIV, verhoogd XVI, ommetseld XVIII A, spits door J. Bilhamer 1565). Klokkenspel bestaande uit 14 klokken van François Hemony, gegoten in 1656 en 33 moderne klokken. Trommelspeelwerk van Wouter Guerts, 1619. Torenuurwerk van W. Gertszn, 1619. Klokkenstoel met gelui bestaande uit vier klokken, waarvan twee van François Hemony uit 1658/1659, diam. resp. 175 cm en 130 cm, een klok van C. Fremy, 1689, diam. 140 cm en een klok van P. Seest, 1771, diam. 120 cm en een klok van een anonieme gieter. Op de zolder buiten gebruik gestelde klokken.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]