Amsterdam Monumentenstad

Occo's Hofje

Naam: Occo's Hofje
Adres: Nieuwe Keizersgracht 94
Oud adres: (Joden Keizersgracht) W419, wijk 15, klein nr. 41, kadaster H3741, verponding 6057
Gebouwtype: Hofje
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XVI
Bouwjaar: 1774
Architect: Jan Luyten

(20 afbeeldingen)

Occo's Hofje

Het Occo Hofje of ‘t Gebouw van Barmhartigheid is gesticht volgens de bepalingen van het testament van Cornelia Elisabeth Occo (overleden in 1752). Zij was een nazaat van de bekende groothandelaar en bankier Pompejus Occo (overleden in 1537). Deze Pompejus Occo had in 1521 de Deense koning Christiaan II in zijn huis aan de Kalverstraat (In het Paradijs) luisterrijk ontvangen.

Het Occo hofje is gesticht in 1758. Cornelia Occo had bepaald dat 15 jaar na haar dood het hofje op de plaats van haar huis moest verrijzen, voor "oude behoeftige Roomschgezinde mannen en vrouwen". Het hofje werd in 1774 naar ontwerp van meester-timmerman Jan Luyten (1723-1785) gebouwd in Lodewijk XVI-stijl (het enige hofje in deze stijl). Oorspronkelijk stond het hofje vrijstaand aan de gracht, maar later zijn aan beide zijden woonhuizen gebouwd. Het was het eerste katholieke gebouw in Amsterdam van formaat: een kloek rechthoekig bakstenen bouwblok van twee verdiepingen met negen vensters elk, geplaatst onder een groot schilddak. Oorspronkelijk waren er zes blinde ramen, waardoor het voorgebouw een deftig gesloten karakter had. De gevel heeft geblokte pilasters op de hoeken en ter weerszijden van de middenrisaliet, welke bekroond wordt door een groot driehoekig fronton, waarin een adelaar (het wapen van de stichteres) met Lodewijk XVI-ornament is geplaatst. De middentravee boven de stoep is versierend met twee vazen, met daaronder het bouwjaar 1774 in Romeinse cijfers. De stoep is een kwart eeuw ouder.

Achter het poortgebouw ligt een binnenplaats waaraan oorspronkelijk een achtergebouw stond met een torentje met klok. Eind-19de eeuw is dit gebouw gesloopt om plaats te maken voor lange, saaie zijvleugels met nieuwe woninkjes (waardoor het hofje nu twee keer zo diep is dan oorspronkelijk). De benedenwoninkjes hebben een ingang aan het hof, de bovenwoningen via een trap in het midden van de vleugels. Een muur aan de Kerkstraat sluit het hofje nu af. Het torentje is toen op de achterzijde van het voorgebouw geplaatst. Het klokkentorentje bevat nog steeds de fraai koperen uurwijzer met slagwerk van Rutgerus en Van Meurs uit 1779.

Direct onder de klok staat in dichtvorm: Gods zegen lei de grond / en de Barmhartigheid Van Occo / heeft den schat tot deezen bouw gegeeven / Maria Gillis heeft den eersten steen geleid: / Nu kan hier maagd en weeuw / gerust en vreedzaam leeven.

De pomp met lantaarn is helaas verdwenen. Aan de rechterzijde bevindt zich op onopvallende wijze een kapel uit 1816. Achter het altaar is een Corinthische pilasterorde met Lodewijk XVI festoenen aangebracht.

In de regentenkamer bevindt zich een rococo schouw die waarschijnlijk afkomstig is uit het woonhuis van Cornelia Occo. Ook de balusters van de stoep hebben een rococo vormgeving.

Het hofje is in 1991 gerestaureerd door Aannemingbedrijf J. Kneppers BV. Voor ruim twee miljoen gulden werden hofje met kapel annex sacristie en het verbonden pand op nr. 92 met de recreatieruimte geheel gerenoveerd. Vele muren werden doorgebroken en zodoende veranderden de 34 kleine huisjes in 25 moderne woningen, uitgerust met allerlei voorzieningen van liften tot en met een gesloten tv-circuit, waarmee bij ziekte op de kamer ook de H. Mis in de kapel kan worden gevolgd. Midden 1990 begon deze ingrijpende wijziging op basis van tekeningen van architect Geusebroek met de verbouwing van de westzijde van het hofje en begin 1991 kwam als tweede fase de oostzijde aan de beurt. Door de fasering bleef het ongemak voor de bewoners enigszins beperkt. Uiteindelijk kon de burgemeester van Amsterdam op 29 juni 1991 met het planten van een boom het complex voor heropend verklaren.

Gebruikte literatuur:

• Meischke e.a. 'Huizen in Amsterdam': p. 114

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2804
Adres: Nieuwe Keizersgracht 94
Adressen: Nieuwe Keizersgracht 94
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Occo' hofje (R.K. gesticht van Barmhartigheid), bestaande uit vier vleugels om een binnenplaats (1774). Voorgevel met geblokte zandstenen hoeklisenen, middenrisaliet met dito lisenen en fronton, zandstenen ingangspartij. Triglyfenlijst onder schilddak. Goede roedenverdeling.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]