Prinsengracht 747-755 
De Vijf Werelddelen
Huisnaam: De Vijf Werelddelen
Adres: Prinsengracht 747-755
Oud adres: 747: CC523, wijk 56, klein nr. 170, kadaster I1947, verponding 3368
749: CC524, wijk 56, klein nr. 169, kadaster I1946, verponding 3367
751: CC525, wijk 56, klein nr. 168, kadaster I1945, verponding 3366
753: CC526, wijk 56, klein nr. 167, kadaster I1944, verponding 3365
755: CC527, wijk 56, klein nr. 166, kadaster I1943, verponding 3364
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1701/1702
Architect: Willem Ruysch en Isaac Lieuwens (Meester-timmerlieden), Anthonie Turck? (beeldhouwwerk)
Restauratie: 1957 (755), 1961 (overigen, 747-749 herbouwd)
(12 afbeeldingen)
Hals-vijfling, sober gebogen lijstvormig topfronton, in lijst van fronton resp. Europa, Asia, 1701, Afrika, Amerika, 755 lijstgevel in 1957 vervangen door halsgeveltop van elders met fraaie klauwstukken met tritonen, alleen 749 en 753 nog stoep (van 749 in 1961 herbouwd), voorbeeld van speculatiebouw (751 in 1701, daarna 753, 749 en 755 in 1702 en ten slotte 747), 747-749 in 1961 gereconstrueerd met toppen van kalksteen, in 1961 herbouwd en intern verbonden met behoud voorgevels (betonskelet achter gevels, 747 met autodoorgang naar tuin).
Begin 18de eeuw werd deze rij van eenvoudige halsgevels gebouwd, een speculatiebouw van de meester-timmerlieden Willem Ruysch en zijn zwager Isaac Lieuwens, die zowel de opdrachtgever als de bouwers waren: in 1701 nummer 751, in 1702 de nummers 749, 753 en 755 en ten slotte nummer 747. De vijfling wordt de Vijf Werelddelen genoemd, maar er zijn maar vier werelddelen aangegeven: zie de aanduidingen Europa, Asia, Afrika en Amerika in de lijst van de frontons van de halsgevels. De halsgeveltoppen zijn typerend voor de vroege 18de eeuw met hun klauwstukken met acanthusbladeren. De gebogen lijstvormige frontons zijn sober.
In de 19de eeuw werden enkele van deze halsgevels vervangen door eenvoudige lijstgevels, een verbouwing die in die tijd vaker voorkwam. In 1957 werd van het meest rechtse pand, nummer 755, de gevel vervangen door een halsgevel van elders met fraaie klauwstukken met hoornblazende tritonen uit 1ste kwart 18de eeuw (mogelijk uit atelier Anthonie Turck, afkomstig van Amstelstraat 49). In 1961 werden de toppen van de nummers 747 en 749 gereconstrueerd in Frans kalksteen aan de hand van de twee nog bestaande zandstenen toppen. De herbouw van 1961 van het complex heeft een gebouw opgeleverd dat intern verbonden is: achter de gevels bevindt zich een betonskelet, waarbij nummer 747 een doorgang voor auto's naar de tuin bevat. Het zijn dus eigenlijk moderne Van Houten-panden, met hergebruikte en herplaatste geveltoppen.
Gebruikte literatuur:
- I.E. van Eeghen. 'De restauratie van Prinsengracht 747-755'. Maandblad Amstelodamum 54 (1967): p. 123-125
- P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 67
- David Mulder. 'De hoornblazende tritons van Prinsengracht 755'. Binnenstad 310 (jan.-maart 2023)
- Theo Rouwhorst. Bewaard voor Amsterdam. Historische geveltoppen herplaatst 1945-2015. Amsterdam, 2016: p. 51, 60
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4394
Adres: Prinsengracht 747-755
Adressen: Prinsengracht 749
Inschrijvingsdatum: 29-04-1975
Redengevende omschrijving: Onderdeel van nieuw kantoorpand; halsgevel (1701) in oude trant herbouwd.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4395
Adres: Prinsengracht 747-755
Adressen: Prinsengracht 749
Inschrijvingsdatum: 29-04-1975
Redengevende omschrijving: Onderdeel van nieuw kantoorpand met gevel in oude trant en kopie van de hals van 753 (1701).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4396
Adres: Prinsengracht 747-755
Adressen: Prinsengracht 749
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Onderdeel van nieuw kantoorpand; halsgevel (1701) in oude trant herbouwd.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4397
Adres: Prinsengracht 747-755
Adressen: Prinsengracht 753
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (1701).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4398
Adres: Prinsengracht 747-755
Adressen: Prinsengracht 755 1,2,3,H
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Huis en gevel uit 1701, waarop een van elders overgebrachte hals met schelpblazende zeegodjes aan de vleugelstukken (XVIIIa).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: april 2023
