Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 380-382

Adres: Herengracht 380-382
Oud adres: 380: HH514, wijk 33, klein nr. 510, kadaster E4044, verponding 5949
382: HH515, wijk 33, klein nr. 511, kadaster E4045, verponding 5950
Postcode: 1016CJ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1890
Architect: A. Salm
Opdrachtgever: J. Nienhuys

[Nederlands Instituut van Oorlogsdocumentatie]

(55 afbeeldingen)

Geveltop met beeldhouwwerk

Herengracht 380-382 is één van de meest luxueuze 19de-eeuwse woonhuizen gebouwd aan de grachten. Er zijn twee panden voor gesloopt (in het Grachtenboek staan drie grachtenhuizen op deze locatie: in de 18de eeuw waren de twee 17de-eeuwse grachtenhuizen al gesloopt en vervangen door één pand). De vermogende J. Nienhuys, tabaksplanter en medeoprichter van de Delimaatschappij, verleende architect A. Salm G.Bzn in 1885 de opdracht tot het verbouwen van het pand Herengracht 382, dat een fraaie gevel in Lodewijk XVI -stijl had. Toen de verbouwing bijna voltooid was, brandde het pand in januari 1888 echter nagenoeg geheel uit. Na geen prijs gesteld te hebben op herbouw, gaf Nienhuys - inmiddels eigenaar geworden van het belendende pand 380 - architect A. Salm de opdracht een ontwerp te maken voor een geheel nieuw, zich over twee erven uitstrekkend gebouw met aan het eind van de tuin een stal en koetshuis. In 1890 werd de bouw voltooid. Kosten noch moeite zijn gespaard om dit zowel van binnen als van buiten bijzonder rijk gedecoreerde huis, tot een imposant ‘stadspaleis’ te maken. De zeer elegante en eigenlijk weinig Amsterdams aandoende stijl is een mengvorm van Franse en Duitse renaissance en vergelijkbaar met de New Yorkse François I-stijl zoals toegepast door W.K. Vanderbilt. Het is alsof er een kasteeltje van de Loire naar de Herengracht is verplaatst. (Zie ook: Singel 268.)

De gevel heeft ter rechterzijde een ingang waardoor koetsen via een doorgang door het huis in de tuin konden komen. Op de plaats waar men eigenlijk een tuinhuis verwacht, staat hier een koetshuis (overigens ook voor auto's: zie de tekening). De architectuur daarvan is dezelfde als de rest van het huis. Opmerkelijk is dat een deel van het koetshuis in gebruik werd genomen door een elektrische generator: het grachtenhuis van Nienhuys was als één van de eerste gebouwen in Amsterdam voorzien van elektrische verlichting.

Het huis heeft een bijzonder, 19de-eeuws interieur, deels oorspronkelijk, deels gerestaureerd. Bijna elk representatief vertrek onderscheidt zich door een eigen, specifieke stijl. Sommige van de toegepaste neo-stijlen zijn uiterst rijk uitgevoerd: architect A. Salm G.Bzn kreeg alle ruimte om zijn virtuositeit te tonen. Zowel in de rechter-voorkamer als de linker-achterkamer bevinden zich 19de-eeuwse plafondschilderingen met veel kinderfiguurtjes. Ook rijk gedecoreerd, in bonte kleuren, is de zogenaamde Moorse badkamer.

Het pand onderging diverse verbouwingen en functieveranderingen, onder meer werd de keurtuin opgeofferd voor de aanleg van twee ondergrondse kluisverdiepingen met een bankhal daarboven, die het hoofdgebouw verbond met de stal en het koetshuis. In 1993 werd door de Rijksgebouwendienst een restauratie- en verbouwingsplan opgesteld. Het plan voorzag onder meer in het terugbrengen van het 19de-eeuwse karakter van het interieur op de monumentale verdiepingen en het maken van een nieuwe studiezaal en bibliotheek op de plaats van de voormalige tuin. De restauratie werd uitgevoerd door architectenbureau Kat en Vis, terwijl Benthem en Crouwel Architecten de nieuwbouw voor hun rekening namen. Op 22 september 1997 werd het gebouw officieel geopend als nieuwe huisvesting van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD, thans NIOD).

Gebruikte literatuur:

• Janjaap Kuyt e.a. G.B. Salm & A. Salm GBzn. Bouwmeesters van Amsterdam. Amsterdam, 1997: p. 84-85
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 100-101

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13242
Functie: Kantoor
Architect: Salm, A.
Jaartal: 1889
Bouwstijl: Stijl ge?nspireerd op Franse vroege renaissance.

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1826
Adres: Herengracht 380-382
Adressen: Herengracht 380-382
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis (XIXd door A.Salm) met rijk gebeeldhouwde zandstenen gevel in Franse neo-renaissance-stijl, stoephek en twee lantarens.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]