Amsterdam Monumentenstad

Prinsengracht 383-385

Naam: Nieuwe Suykerhofje
Adres: Prinsengracht 385-395
Postcode: 1016HL
Gebouwtype: Hofje
Bouwjaar: 1755
Opdrachtgever: Gerrit ten Sande/Maria de Groot
Restauratie: 1999/2002

(44 afbeeldingen)

Prinsengracht 383-385

In het laat-19de-eeuwse woonhuis Prinsengracht 383 aan de gracht is een extra toegangsdeur naar het 18de-eeuwse Nieuwe Suykerhofje dat daar verscholen achter ligt: de deur geeft toegang tot een smalle steeg, die deels inpandig is, waarna een tweede poort volgt. Het liefdadigheidshofje is in 1755 gesticht door Gerrit ten Sande en zijn vrouw Maria de Groot op een klein terrein achter de panden aan de Prinsengracht. De naam Nieuwe Suykerhofje - om het te onderscheiden van het reeds bestaande Suykerhofje aan de Lindengracht - verwijst uiteraard naar de professie van de stichter. Gerrit ten Sande was een telg uit een rooms-katholieke suikerbakkersfamilie die meerdere bezittingen en fabrieken had in het centrum van Amsterdam en in de Jordaan. Er werden 6 kleine huizen met tuitgevels gebouwd, in 3 blokken, die aan in totaal 54 "behoeftige rooms-katholieke vrouwspersonen" onderdak boden. Later werd er aan het complex nog een kapel toegevoegd.

Ter linker en rechter zijde van de steeg staan resp. een gekoppeld en een enkelvoudig huizenblok en aan het eind, dwarsgeplaatst, staat een blok van 3 huizen. De 6 huizen waren oorspronkelijk onderverdeeld in 27 kamers, waarin de vrouwen telkens twee-aan-twee woonden. De huizen ter weerszijden van de steeg telden telkens 3 kamers boven elkaar. In de 3 diepere huizen waren er zowel aan de voorzijde als aan de achterzijde 2 kamers (rug aan rug), ook over 3 verdiepingen. Typologisch is deze opzet van gestapelde 'cameren' vrij uitzonderlijk. In de traditie van liefdadigheidshofjes of vrijwoningen komt de situering van de woningen rond een gemeenschappelijk binnenterrein, gebruikt als bleekveld en voorzien van een put, het meest voor. De bescheiden éénkamer-woningen zijn bij dit type van de straat gescheiden door een muur, waarin het poortgebouw - meestal gecombineerd met regentenkamer - vanwege zijn uitbundigere decoratie meestal schril afsteekt. In het Nieuw Suikerhofje waren de woningen gestapeld, is de toegangspoort onopvallend en is de regentenkamer 'weggestopt' op de verdieping van de kapel. Toch zijn alle vertrekken als éénkamerwoningen opgevat en individueel bereikbaar. De woningen op de begane grond hadden afzonderlijke ingangen, de woningen op de verdiepingen waren via trappenhuizen met steile steek- en spiltrappen ontsloten. Achter een van de toegangsdeuren in het blok van 3 huizen bevond zich tot voor de restauratie tevens de gang die leidde naar het achtergelegen bleekveld, waar rond 1777 ook de kapel werd gebouwd.

De woningen verschilden in wezen niet veel van elkaar en hebben enkelvoudige balklagen, houten vloeren - deels gedekt met plavuizen - en hadden elk een bedstede, een voorraadkast, een vitrinekast en een haardpartij. Waar de woningen naast of achter elkaar lagen zijn de tweepersoonsbedsteden rug aan rug geplaatst. De bedsteden werden in principe geflankeerd door een vitrinekast aan de ene zijde en een voorraadkast aan de andere zijde. De haardpartijen zijn tegen een van de andere muren aangebracht en waren in sommige vertrekken voorzien van hergebruikte 17de-eeuwse haardplaten. De schouwen zijn betegeld. Aanvankelijk had niet iedereen een eigen haard: vier bewoonsters van telkens twee vertrekken waren voor verwarming en koken aangewezen op de grotere haardpartij in de achterste kamer. Deze indeling heeft niet lang gefunctioneerd, want rond 1800 kregen alle kamers een eigen haardpartij.

Rond 1777 werd op het terrein van het bleekveld tegen de achtergrens van het perceel overdwars een grote kapel gebouwd. De combinatie van een hofje met een kapel komt alleen bij rooms-katholieke hofjes in Amsterdam voor. Daarnaast lijkt deze kapel door zijn situering en zijn uiterlijk meer op de 18de-eeuwse tuinhuizen achter de grachtenpanden dan op een godshuis, in de context van schuilkerken overigens een niet ongebruikelijk fenomeen. In de kapel zijn twee smalle beuken afgescheiden, waarbij in één daarvan op de verdieping een bescheiden kamer was ondergebracht. Dit was vermoedelijk de sacristie. Het interieur van de hoofdruimte is niet meer geheel intact, maar geeft nog steeds een goede indruk van de oorspronkelijke rijkheid. Het altaar aan de zuidwand en het schijnorgel met tribune aan de noordwand zijn uitgevoerd in stuc. Dit stucwerk is evenals de overige stucdecoraties uitgevoerd in de stijl van de vroege Vlaamse barok en niet in een voor 1777 veel meer voor de hand liggende Lodewijk XV of Lodewijk XVI stijl.

Het Nieuw Suykerhofje verloor in 1936 zijn oorspronkelijke bestemming met het vertrek van de laatste bewoonsters nadat de Gezondheidscommissie had geconstateerd dat de vertrekken onvoldoende werden verlicht en dat er te weinig kranen en privaten op het hofje aanwezig waren. Bouw- en Woningtoezicht adviseerde in 1938 de nieuwe eigenaar C.N. Willemse het complex te slopen. Gelukkig negeerde hij dit advies en verhuurde hij vanaf 1941 het hofje aan studenten en kunstenaars. De ingrijpende restauratie van het complex, onder begeleiding van het Bureau Monumentenzorg, begon in 1999. Eind 2002 werd de laatste hand gelegd aan de verbouwing van het hofje met zevenentwintig 'cameren' tot vijf appartementen. Hoewel er aanpassingen moesten worden doorgevoerd is het oorspronkelijke interieur zoveel mogelijk gerespecteerd. Schouwen, bedsteden en andere originele onderdelen van de woningen zijn hergebruikt. Overigens, is de marmeren schouw in de voormalige kapel ingebracht. Wat een schoorsteenboezem lijkt, is in werkelijkheid een altaar.

Gebruikte literatuur:

• Claire Boels. Het Nieuw Suikerhofje. Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht onder begeleiding van M.T. van Thoor, november 2000
• Huib Rowaan. 'Kapel Nieuw Suikerhofje (Prinsengracht 389)'. De Lamp 103 (mei 1987)
• Het Nieuw Suikerhofje. Bouwhistorisch onderzoek en documentatie (3 delen). Utrecht: Bureau voor Bouwhistorie en Architectuurgeschiedenis, 2000

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4328
Adres: Prinsengracht 385-393
Adressen: Prinsengracht 385 ;Prinsengracht 387 ;Prinsengracht 389 ;Prinsengracht 391 ;Prinsengracht 395
Inschrijvingsdatum: 01-09-1970
Redengevende omschrijving: Nieuwe Suykerhofje. Inpandig gelegen voormalig hofje, samengesteld uit etagewoningen in drie verdiepingen en een kapel, als volgt gegroepeerd: a) Links van het toegangsstraatje de nrs 385 en 387 onder zadeldak parallel aan dit straatje. b) rechts van het straatje het nr 395 onder zadeldak dwars op het straatje. c) aan een dwarsarm van het straatje de overige nummers, zijnde een gebouw onder drie zadeldaken in de richting als sub a). Puntgevels aan voor- en achterzijde, deze laatste aan de achterliggende binnenplaats. Al deze woningen 18e eeuws met draairamen waarin een kleine roedenverdeling. d) Aan de overzijde van de binnenplaats de dwars geplaatste kapel (1755) met drie rondboogvensters, het middelste met hardstenen omlijsting en een dakkapel daarboven. Interieur met stucversiering, van zijn schilderij beroofde altaarretabel en opmerkelijk namaak-orgel in stuc.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]