Amsterdam Monumentenstad

Plantage Middenlaan 41-43

Naam: Groote Museum Artis
Adres: Plantage Middenlaan 41-43
Gebouwtype: Vereniging/horeca
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1851
Architect: J. van Maurik
Restauratie: 2015-2020

(20 afbeeldingen)

Plantage Middenlaan 41-43

Het Groote Museum aan de Plantage Middenlaan uit 1851 was tot 1868 het hoofdgebouw van Artis. Het staat op het oudste gedeelte van Artis: het buiten Middenhof. Het imposante gebouw werd ontwerpen door architect Van Maurik, sinds 1851 directeur van Stadswaterwerken, een onderdeel van Publieke Werken. Hij was ook honorair lid van het genootschap Natura Artis Magistra, en leverde het ontwerp belangeloos.

Het gebouw heeft een monumentale gevel met een opvallende middenpartij met een groot halfrond venster boven de ingang. Een grote monumentale hal heeft toegang tot diverse grote museumzalen. In de hoge en lichte bovenzalen, tot halverwege de 20ste eeuw voorzien van sierlijke balkons, stonden honderden opgezette dieren, merendeels voormalige bewoners van de dierentuin. Langs de hoge gaanderijen waren de vogels en vleermuizen in glazen kasten op soort geordend, beneden lagen talloze schelpen en koralen in platte vitrines, langs de wanden stonden de zoogdieren achter glas. Amfibieën en vissen waren op sterk water te zien. In de enorme middenhal stonden giganten als olifant, giraffe en gewei- of hoorndragende hoefdieren op formaat gerangschikt, terwijl de reuzen-skeletten van walvissen en dolfijnen sierlijk aan de plafonds waren opgehangen. Het museum was een ontmoetingsplek voor de leden van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra. Het was het eerste museumgebouw met een tentoonstellingsfunctie in Nederland in de 19de eeuw. Hierdoor had het een grote sociale en culturele rol in het Amsterdam van de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw. Het gebouw functioneerde ook als sociëteit voor de leden van Artis, totdat de nieuwe Ledenlokalen aan de Plantage Kerklaan in gebruik werden genomen.

Architect Van Maurik zou zich hebben laten inspireren door de 'Grande Galerie de l'Évolution' van het 'Muséum national d'histoire naturelle' in Parijs, een gebouw met grote zalen. Ook het Groote Museum heeft grote zalen. De oostelijke zaal, die vanwege een statieportret van Willem III de Koningszaal werd genoemd, werd later sterk verkleind en heette sindsdien, naar het beroemde schilderij van Ch. Verlat, de Tijgerzaal. Het museum werd in 1947 gesloten. De balkons aan de gevel werden verwijderd. De zalen waren sindsdien te huur voor feesten en vergaderingen. In 2015-2020 werd het Groote Museum gerestaureerd, door architectenbureau Rappange en Partners.

Gebruikte literatuur:

• H.E. Coomans. 'Van Draak tot Engel. Korte geschiedenis van het Zoölogisch Museum'. Ons Amsterdam 40 (1988): p. 117-122
• http://www.rappange.nl/projecten/artis-het-groote-museum

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 11826
Functie: Museum
Bouwstijl: ?

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4104
Adres: Plantage Middenlaan 41-43
Adressen: Plantage Middenlaan 41A
Inschrijvingsdatum: 09-07-1974
Redengevende omschrijving: Het oude hoofdgebouw van Artis (1851, door de directeur van Stadswaterwerken J. van Maurik), in laat-klassicistische trant, met doristisch aandoend halvemaanvenster en gietijzeren ornament in de deuren in de middenrisaliet.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]