Staalstraat 7A 
Saaihal
Naam: Saaihal
Adres: Staalstraat 7A
Oud adres: C519, wijk 14, klein nr. 22, kadaster G2781, verponding 3950
Postcode: 1011JJ
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Tuitgevel
Bouwstijl:
Amsterdamse Renaissance
Bouwjaar: 1641
Architect: Pieter de Keyser
Restauratie: 1919-1920 (A.A. Kok)
(9 afbeeldingen)
De Saaihal was het gebouw van de Staalmeesters (zie het bekende schilderij van Rembrandt uit 1661). Het heeft een fraaie trapeziumgevel (een verbrede variant van de tuitgevel) in Amsterdamse renaissancestijl (met classicistische elementen) met diverse versieringen als draperieën, bollen en een stadswapen met keizerskroon bovenop, cartouche met jaartal 1641 in Romeinse cijfers, boven de vensters frontons. De gevel is begin 20ste eeuw gerestaureerd waarbij kruiskozijnen werden teruggebracht.
De Lakenhal was oorspronkelijk onderdeel van de Staalhof: een complex van gebouwen gelegen langs de Staalstraat en de Groenburgwal rondom een grote binnenplaats. In de Staalhof werden diverse soorten textiel gekeurd en van een merk voorzien. Het complex kwam in fasen gereed, behalve de Lakenhal uit 1626 maakten onder meer de Saaihal (1641) in de Staalstraat en de Zijdehal (1650) aan de Groenburgwal 44 deel uit van de Staalhof. Uit het Staalhof is het schilderij van Rembrandt, 'de Staalmeesters' (1661) afkomstig, dat zich thans in het Rijksmuseum bevindt.
Het ontwerp van de Saaihal is van Pieter de Keyser (1595-1664), zoon van een beroemde vader. De trapeziumgevel is versierd met de keizerskroon en twee bollen. Onder de keizerskroon bevindt zich het stadswapen en een cartouche met het bouwjaar. Aan weerszijden en onder de geveltop zijn gebeeldhouwde draperieën aangebracht als toepasselijke verwijzing naar de oorspronkelijke functie van het gebouw. Over de drie vensters van de eerste verdieping zijn driehoekige frontons aangebracht, over de vensters van de begane grond ontlastingsbogen.
Een ruimte van de voormalige Lakenhal aan de Groenburgwal werd op 1 november 1771 in gebruik genomen door de Engelse Episcopale Kerk. De kerk kreeg in 1828-1829 een neogotische gevel. De rest van de Staalhof werd in 1856 gesloopt. Van de Saaihal bleef in de Staalstraat wel de voorgevel behouden, niet de twee poortjes met beeldhouwwerk aan beide zijden ervan.
Omstreeks 1810 vestigde het chemisch laboratorium van het Athenaeum zich in het voormalige Zijdehal en Saaihal. In 1856 werden aan beide zijden van de Saaihal lage gebouwtjes met puntgevels gebouwd, op de plaats waar twee fraaie poortjes hadden gestaan (zie: Staalstraat 7B). Het complex was toen alleen nog toegankelijk via de nieuw gemaakte ingang aan de Groenburgwal. De glas-in-lood-ramen met attibuten van het laboratorium dateren uit deze bouwperiode. Nadat in 1885 het laboratorium in de Roetersstraat gereed was, kreeg het gebouw een andere functie, eerst een Veiligheidsmuseum, daarna de Gemeentelijke Geneeskundige Dienst. Op verzoek van de Bond Heemschut besloten Burgemeester en Wethouders de gevel te restaureren, 'om de oude schoonheid weer voor de dag te laten komen'. In 1919-1920 werd de gevel gerestaureerd door architect A.A. Kok (1881-1951). Hij ontdeed de gevel van de negentiende-eeuwse pleisterlaag en reconstrueerde de zeventiende-eeuwse kruiskozijnen.
Gebruikte literatuur:
- Dick v.d. Horst en Martin Pruijs. In en om de Lastage. Historisch knooppunt van ambacht, handel en scheepvaart. Amsterdam 1993 (Open Monumentendag): p. 73-76
- H.J.M. Roetemeijer. 'Het Staalhof anno 1626.' Ons Amsterdam 21 (1969): p. 110-118
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5672
Adres: Staalstraat 7A
Adressen: Staalstraat 7 A B
Inschrijvingsdatum: 06-10-1970
Redengevende omschrijving: Saaihal, thans deel uitmakend van het grotere gebouw Nr 7a. Trapeziumgevel (1641), versierd met draperieen, bollen, 't Amsterdamse wapen en frontons boven de bovenvensters.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: juni 2019