Home Binnenstad Objecten Afbeeldingen Berichten Contact

Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175

Diamantslijperij Boas

  1. Identificatie
  2. Beschrijving
  3. Literatuur
  4. MIP-gegevens
  5. Register
  6. Afbeeldingen
  7. Google Maps

Naam: Diamantslijperij Boas
Adres: Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175
Postcode: 1011LN
Gebouwtype: Fabriek/loods
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1878-1879
Architect: J.W. Meijer

(3 afbeeldingen)

(Eén van de 200 nieuwe Rijksmonumenten uit de periode 1850-1940, in 2001 op de monumentenlijst geplaatst.)

De opkomst, bloei en neergang van de Amsterdamse fabrieksmatige diamantslijperijen bestrijkt ongeveer het tijdvak van 1840 tot 1914. Na de Eerste Wereldoorlog zijn er, op een enkele uitzondering na, geen grote slijperijen meer gebouwd. De grote bloeiperiode van het Amsterdamse diamantvak valt in de periode 1870-1876, toen in de Vaalrivier in Zuid-Afrika grote diamantvondsten werden gedaan. De als gevolg hiervan ontstane hausse wordt de Kaapse Tijd genoemd. Op Uilenburg werd in 1878 door de gebroeders Boas een stoom-diamantslijperij opgericht. Het complex werd gebouwd naar ontwerp van de architect-werktuigkundige J.W. Meijer.

De 73 meter lange en 12 meter brede fabriek, destijds de grootste en modernste van Europa, is gebouwd in een sobere neo-classicistische stijl, wat met name blijkt uit de enkele in de gevel opgenomen frontons. Opvallend is het grote aantal ramen in de gevels. Voor de bewerking van diamanten is voldoende daglicht namelijk van groot belang. Vóór de verbouwing in 1990 waren de vensters gevat in gietijzeren profielen. Tegenwoordig hebben die plaatsgemaakt voor aluminium sponningen en grote spiegelramen. De constructie van het gebouw bestaat uit dragende wanden van baksteen met gietijzeren kolommen in de slijpzalen. Balken en vloeren waren uitgevoerd in hout. In de verhoogde middenpartij aan de Nieuwe Uilenburgerstraat was naast de entree ook de machinekamer met twee stoommachines gevestigd. Met leren drijfriemen werden van daar uit de slijpmachines, die zich langs de ramen bevonden, aangedreven.

Tegenover de middenpartij staat het ketelhuis met schoorsteen. Hier werd de benodigde stoom opgewekt voor de aandrijving van de machines. Onderdeel van het complex maken ook een directiekantoor, een portiersgebouw en het hekwerk met hoekpijlers.

Na de tragedie van de Tweede Wereldoorlog werd het Boas-complex voor uiteenlopende doeleinden gebruikt. In 1990 werd de fabriek ingrijpend verbouwd in opdracht van de firma Gassan Diamonds, die het zijn oorspronkelijke functie (gedeeltelijk) teruggaf.

Gebruikte literatuur:

  • Hans Bonke. 'Diamantslijperijen.' Amsterdam. Het beschouwen waard. Amsterdam, 1993: p. 41-51
  • Lydia Lansink. 'Gassan in gebouw Uilenburg. De diamant terug op Uilenburg'. Binnenstad 122 (aug. 1990): p. 50-54

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 11039
Functie: Diamantslijperij
Jaartal: 1878; uitbreidingen: 1887, 1909
Bouwstijl: Eclecticisme

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 498622
Adres: Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175
Inschrijvingsdatum: 12-03-1996
Redengevende omschrijving: Fabriekscomplex in verschillende fasen vanaf 1878-79 in eclectische trant naar ontwerp van J.W. Meijer tot stand gekomen fabriekscomplex, in oorsprong gebouwd als stoom-diamantslijperij ten behoeve van de gebroeders Boas - en derhalve Boas-complex genaamd -, bestaande uit een langgerekt hoofdgebouw met inbegrip van de later aangebouwde linkervleugel (complexonderdeel 1), een vrijstaand ketelhuis met bijbehorende fabrieksschoorsteen (complexonderdelen 2 en 3), twee poortgebouwen (complexonderdelen 4 en 5) en bijbehorende hekpijlers (complexonderdeel 6); de in 1909 naar ontwerp van D. van Oort tussen hoofdgebouw en portiersgebouw toegevoegde vleugel langs de Houtkopersburgwal is in 1989 afgebroken. De fabriek was in oorsprong gebouwd voor de opstelling van 357 slijpmolens, eveneens naar ontwerp van J.W. Meijer, die door - inmiddels verwijderde - stoommachines werden aangedreven; deze machines stonden in het midden opgesteld, waarbij de stoomleidingen via een goot in de bestrating van het voorterrein met de ketels in het ketelhuis verbonden waren. Met de in 1887 toegevoegde linkervleugel was het aantal werkplaatsen tot 600 gestegen, welk groot aantal herinnerd aan de bloei van de diamant-industrie tijdens de 'Kaapse tijd'. Het voor de ontwikkeling van de negentiende-eeuwse industrialisatie, gekenmerkt door de toepassing van stoomkracht, en die van de diamantnijverheid in het bijzonder, exemplarische fabriekscomplex, destijds het grootste van ons land, is van algemeen belang wegens architectuur-historische en industrieel-archeologische waarde, alsook vanwege de markante situering langs de Uilenburgergracht in een vanouds door de diamantnijverheid bepaalde buurt.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 498635
Adres: Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175
Adressen: Nieuwe Uilenburgerstraat 173
Inschrijvingsdatum: 12-03-1996
Redengevende omschrijving: Complex-onderdeel met monumentnummer 498625 (HOOFDGEBOUW)Smal, doch langgerekt (in oorsprong symmetrisch) hoofdgebouw, teruggerooid gesitueerd en in 1878-79 naar eclectisch ontwerp van J.W. Meijer opgetrokken in baksteen, afgewisseld door enkele accenten in natuursteen, met vier bouwlagen en kapverdieping onder met blauwe pannen gedekt dwars schilddak, waarbij het toren-achtige middenrisaliet, evenals de in dezelfde trant toegevoegde linkervleugel, vijf bouwlagen heeft. De gevels zijn voorzien van kleine boogfriezen op de beganegrond en onder de omlopende, gekorniste kroonlijst met kleine consoles, alsook van gebosseerde hoeklisenen bij de risalieten en van rondboogvensters met in oorsprong een ijzeren onderverdeling. Te weerszijden van het aan de straat-zijde drie venster-assen brede middenrisaliet bevindt zich elk een veertien venster-assen tellende slijpzalen-vleugel, met aansluitend een zijrisaliet ter breedte van een venster-as, op de scheiding gemarkeerd door een later toegevoegde trapvormige muurdam. Het middenrisaliet bevat de rondboogvormige (gemoderniseerde) hoofdingang met stoep in het midden, met witgepleisterde, deels gebosseerde omlijsting, doorgaand om het middenvenster van de verdieping en bij de sokkel en de hoeklisenen; op de plaats van het vroegere naamfries is bij de herbestemming in 1989 de naam van de huidige gebruiker (Gassan Diamonds) aangebracht; het geheel wordt sinds de verbouwing van 1909 ten behoeve van de aanbrenging van een lift bij het centrale trappenhuis bekroond door een attiek met omlopende balustrade met bolvormige siervazen op de hoeken, in plaats van een fronton. Beide zijrisalieten bevatten elk een (gemoderniseerde) rondboogvormige ingang met gepleisterde, deels gebosseerde, omlijsting en de opschriften ANNO, respectievelijk 1879. De lange gevel aan de zijde van de Uilenburgergracht is vrijwel identiek aan die aan de Nieuwe Uilenburgerstraat, met als belangrijkste verschillen dat het - verder uitstekend - middenrisaliet aan het waterfront vier venster-assen breed is en wordt bekroond door een driehoekig fronton met oculus en dat bij de risalieten op de beganegrond-verdieping alleen gepleisterde lisenen zijn toegepast en bij de herbestemming de oorspronkelijke zijingangen door een rondboogvormig venster zijn vervangen. Tevens is toen het vroegere voetinghek te weerszijden van het middenrisaliet verwijderd. De vier venster-assen brede kopgevel bevat voornamelijk rondboogvormige blindvensters, met uitzondering van de linkertravee, waarin (gemoderniseerde) rondboogvensters zijn aangebracht. De in 1887 naar ontwerp van C. Alberts in verwante trant toegevoegde linkervleugel (of 'Nieuwe Fabriek') ter breedte van acht venster-assen heeft een blinde kopgevel en wordt aan beide lange zijden bekroond door een driehoekig fronton met oculus. De inwendige constructie van het gehele hoofdgebouw, met grotendeels ongedeelde ruimten, bestaat uit geprofileerde gietijzeren kolommen, die op moer- en kinderbalken rustende houten vloeren dragen, waarbij in het midden dubbelgrote overspanningen zijn gerealiseerd ten behoeve van de oorspronkelijke machine-opstellingen en aandrijf-mechanismen. In de hal naast de trap van het hoofdgebouw is een plaquette met inscriptie uit 1879 aangebracht, en in de linkervleugel een gedenksteen uit 1887. Rationeel, naar de toenmalige productie-eisen ingedeeld en in oorsprong geheel voor de toepassing van stoomkracht ingericht fabrieksgebouw voor de diamantnijverheid, met voor de tijd van ontstaan typerende bouwhistorische en stilistische kenmerken.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175
Nieuwe Uilenburgerstraat 173-175
Portiersgebouw en directiekantoor (© Walther Schoonenberg)
Portiersgebouw en directiekantoor
Ketelhuis en schoorsteen (© Walther Schoonenberg)
Ketelhuis en schoorsteen

Laatste wijziging: november 2020

[Over deze website]   [Contact opnemen]   [Inloggen]