Amsterdam Monumentenstad

Naam: De Telegraaf
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 225
Postcode: 1012RL
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Bouwstijl: Nieuwe Bouwen
Bouwjaar: 1928-1930
Architect: J.F. Staal en G.J. Langhout

(8 afbeeldingen)

Drukkerij/kantoren De Telegraaf. (Eén van de 200 nieuwe Rijksmonumenten uit de periode 1850-1940, in 2001 op de monumentenlijst geplaatst.)

Nog niet zo lang geleden gold de Nieuwezijds Voorburgwal als dé krantenboulevard van Nederland. Omstreeks 1950 bevonden zich langs deze voormalige 'Fleetstreet' niet minder dan tien dagbladvestigingen. In de loop van de jaren 60 van de vorige eeuw begon de geleidelijke teloorgang van de 'Nieuwezijds' als concentratiepunt van de landelijke dagbladpers. Inmiddels hebben de nog resterende voormalige krantengebouwen alle een andere functie.

Het bedrijfspand van De Telegraaf werd in 1927 in opdracht van directeur/eigenaar H.M.C. Holdert ontworpen door J.F. Staal en G.J. Langhout. In 1930 werd de bouw voltooid. Langhout was verantwoordelijk voor de constructie. De Telegraaf, opgericht in 1892, was onder Holderts leiding de grootste krant van Nederland geworden. De gehele productie van de krant, van redactie tot en met distributie, werd in het nieuwe gebouw geconcentreerd. De drukkerij bevond zich op de begane grond en werd van daglicht voorzien door grote in brons gevatte ramen, het benedengedeelte met spiegelglas - waardoor het publiek vanaf de straat een deel van het productieproces kon volgen - en in het bovendeel met glazen bouwstenen. Deze openheid en nadruk op voldoende lichttoevoer was kenmerkend voor de architectuur van de Nieuwe Zakelijkheid, waarin het gebouw overwegend is uitgevoerd. Het linkerdeel van de voorgevel en ook de toren rechts sluiten meer aan bij de Amsterdamse School. Bij de voorgevel en de toren is onder meer gebruik gemaakt van graniet en een bronskleurige, speciaal voor dit bedrijfspand gebakken, verglaasde steen.

Het gebouw heeft een afzonderlijk gefabriceerde onderbouw van gewapend beton waarop het betonskelet van de met donkere baksteen beklede bovenbouw rust. Onder elke m2 keldervloer werd een paal geheid. In de keldervloer was een verdiept smalspoor aangelegd dat diende voor het papiervervoer. Het krantenpapier werd beganegronds in rollen van 900 kg aangevoerd en door twee liften in de kelder gebracht. Via de smalspoorbanen door tunnels onder de drukkerij ging het papier naar een hijsplaats waarna het middels een loopkraan op de rotatiepersen werd geplaatst. Via grote transportbanen gingen de vers gedrukte kranten naar de naast de drukkerij gelegen expeditieruimten. Daar werden de kranten verpakt en langs transportbanen naar de voorzijde van het gebouw vervoerd waar ze voor verzending in gereedstaande auto’s werden geladen.

Meest opvallend aan het exterieur van het Telegraafgebouw is de hoge vierkante toren van ruim 47 meter hoog. In het benedendeel bevond zich de betonnen schacht voor de goederenlift, in het bovendeel waren twee waterreservoirs geplaatst. Die reservoirs zorgden voor een extra hoge waterdruk in de leidingen, die noodzakelijk was om de krantenpersen te laten draaien. Boven de toren verrijst een smalle spits van 13 meter hoog, die omkleed is met lood en porselein. Op die spits waren de verlichte letters DE TELEGRAAF geplaatst. De spits was oorspronkelijk nog voorzien van vier bronzen beeldjes van de hand van Hildo Krop, die de krantenlopers belichaamden. In 1976 vertrok de krant naar een nieuwe locatie in Amsterdam- Sloterdijk; de bronzen krantenjongens verhuisden toen mee.

Op initiatief van Bureau Monumenten en Archeologie zijn op 2 juli 2004 replica's van de vier bronzen krantenjongens op de toren geplaatst. Hildo Krop ontwierp de krantenjongens op zo'n manier dat zij vanaf de straat goed zichtbaar zijn. Hun lichamen hellen voorover en hun handen zijn extra groot - met die handen ontvangen zij het nieuws en geven het weer door.

In opdracht van Kroonenberg Groep - sinds 2016 eigenaar - realiseerde BAM Bouw en Techniek in 2018/19 een herontwikkeling van het monumentale drukkerij als winkel- en kantoorgebouw, op basis van een plan van architectenbureau Rijnboutt. Daarbij werd het pand verbonden met Kalverstraat 28. Bovenin het gebouw wordt een panoramaverdieping gerealiseerd. De spectaculaire pershal werd in ere hersteld door het verwijderen van de aangebrachte verdiepingsvloer.

Gebruikte literatuur:

Vincent van Rossem. 'Jan Frederik Staal (1879-1940)'. Binnenstad 271 (juli/augustus 2015)

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 12963
Functie: Bedrijf
Architect: Staal, J.F. en G.J. Langhout
Jaartal: 1930
Bouwstijl: Expressionisme

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518329
Adres: Nieuwezijds Voorburgwal 225
Adressen: Nieuwezijds Voorburgwal 225
Inschrijvingsdatum: 12-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Op een onregelmatig terrein in 1928-1930 opgetrokken DRUKKERIJ met KANTOREN van de N.V. Dagblad 'De Telegraaf' naar een ontwerp in functionalistische stijl van J.F. Staal en G.J. Langhout in opdracht van F.H.J. Holdert, namens De Telegraaf. De directiekamers waren betimmerd en van meubels voorzien door architect H. Wouda. De firma W.M.T. Thijssen & Co. was verantwoordelijk voor de uitvoering van de funderingswerken; de N.V. Wernink's Beton Maatschappij voor de uitvoering der gewapend betonwerken. Omschrijving. Op een onregelmatige plattegrond in verschillende soorten steen gerealiseerde drukkerij met kantoren, geheel onderkelderd en bestaande uit zes bouwlagen. Beganegronds was de drukkerij gevestigd; op de eerste, tweede en derde verdieping waren de kantoren; op de vierde de zetterij en op de vijfde, teruggerooide, verdieping de magazijnen. Tussen de beganegrond en de eerste verdieping bevinden zich tussenverdiepingen. Het geheel wordt gedekt door een schuinoplopend, plat dak, over de gehele lengte voorzien van een glasvenster. Aan de noordzijde een ten opzichte van het hoofdgebouw geknikte uitbouw van ongeveer 9x18 meter. Aan de zuidzijde bevindt zich een toren met spits. Het gebouw is geconstrueerd als geraamte van gewapend beton op een onderscheiden onderbouw van gewapend beton; in de fabrieksruimten zijn zoveel mogelijk ijzerconstructies toegepast. Het metselwerk van de voorgevel en de toren is uitgevoerd in donker bronskleurige verglaasde steen en graniet. De zuidelijke zijgevel is gedeeltelijk gemetseld van lichtkleurige verblendsteen. De overige gevels zijn gemetseld van enigszins geelkleurige waalklinkers. De ramen van de drukkerij in de voorgevel zijn vervaardigd van brons. In het benedendeel is een spiegelruit aangebracht, in het bovengedeelte glazen bouwstenen. Alle ramen zijn verder van ijzer. De bekapping van het voorgebouw is van ijzer, gedekt met bimsbeton waarop teervrij papier geplakt. De gevelbekroningen zijn gedekt met lood en graniet. De torenspits is bekleed met chemisch zuiver lood; de openingen in de spits zijn voorzien van glazen bouwstenen. De vlaggestok kan door middel van een bewegingstoestel in de spits zakken. De toren bestaat uit een schacht van gewapend beton met openingen voor de liftdeuren. Boven de hoogste vloer bevinden zich twee waterreservoirs, een voor Vecht-, een ander voor duinwater, bedoeld om de waterdruk op peil te houden. Aan de buitenzijde zijn horizontale en verticale ribben aangebracht voor een goede bevestiging van het metselwerk aan het beton. De torenspits is bewerkt met openingen en verticale geledingen en horizontale ribben. Voor toegang naar de kantoren diende de links gesitueerde hoofdingang. De twee rechts gelegen ijzeren deuren waren voorzien van plateauliften bedoeld om de zware papieren rollen naar het in de kelder gelegen papiermagazijn te brengen. De hal met aansluitende lokalen, de hoofdtrap en de hal van iedere verdieping zijn bekleed met marmer. Op de kantoorverdiepingen zijn de ruimten gevormd door ijzeren wanden met glasbezetting. Het onderste deel van de wanden en kolommen in de kantoorlokalen is met tegels bezet. Op elke kantoorverdieping bevond zich aan de noordzijde een directiekamer. Waardering. Voormalige in functionalistische stijl vormgegeven drukkerij met kantoren naar een ontwerp van J.F. Staal en G.J. Langhout van algemeen belang vanwege architectuurhistorisch en typologisch waarde. Eveneens van cultuurhistorisch waarde als uiting van de ontwikkeling aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal als voormalige krantenboulevard. Tevens van belang in het oeuvre van Staal en Langhout.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]