Amsterdam Monumentenstad

Helios, Spui 15

Huisnaam: Helios
Adres: Spui 9-13
Spui 15 (nieuw adres)
Oud adres: 9: D343, wijk 27, klein nr. 22, kadaster F3092, verponding 4169
11: D342, wijk 27, klein nr. 21, kadaster F3091, verponding 4168
13: D341, wijk 27, klein nr. 20, kadaster F3090, verponding 4167
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Art Nouveau
Bouwjaar: 1896
Architect: G. van Arkel
Opdrachtgever: M. Buttinghausen

(10 afbeeldingen)

Helios, Spui 15

De bouw van dit winkel-woonhuis werd in 1896 voltooid. Het pand werd gebouwd in opdracht van M. Buttinghausen, die op de twee bovenste twee verdiepingen zijn 'photografisch atelier' vestigde. Zijn naam staat in mozaïek op het fries boven de begane grond. In verband met de destijds voor 'heliografieën' noodzakelijke toetreding van zonlicht was het dak geheel van glas. Op de eerste verdieping bevond zich een atelierwoning, terwijl op de begane grond de kunsthandel van B.J. Voskuil was gevestigd. Het geheel staat bekend als Gebouw Helios en is gebouwd in de stijl van de Art Nouveau naar ontwerp van architect G. van Arkel. Het ontwerp werd in 1900 ingestuurd naar de architectuurcompetitie van de Wereldtentoonstelling in Parijs, waar het met een bronzen medaille werd bekroond. De gevel bevat diverse versieringen in Art Nouveau, waaronder tegeltableaus, ondermeer met afbeeldingen van vrouwen die naar een fruitboompje reiken. Ook aan de zijgevel is een tegeltableau aangebracht. De reliëfs zijn vervaardigd door de kunstenaars Van den Bossche en Crevels. De natuurstenen gevelbeëindiging heeft drie toppen waarin in spaarvelden een florale decoratie in reliëf is aangebracht met de naam van het gebouw. Een opvallend accent is het hoektorentje met erker.

Het pand is diverse malen verbouwd; reeds in 1899 werd de zijgevel aan de Voetboogstraat verbreed, in 1903 de binnenplaats overdekt en in 1909 verbouwde Van Arkel het interieur tot lunchroom Maison Ledeboer, dat in 1969 als Formosa zijn deuren zou sluiten. In 2001 werd het pand op de rijksmonumentenlijst geplaatst, vanwege de architectuurhistorische waarde, in het bijzonder "voor het oeuvre van de architect, wegens de bijzondere ornamentiek, wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en wegens de in oorsprong bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur".

In de zijgevel is een oude gevelsteen opgenomen die een gezicht toont op het dorp Kortenhoef met links een kerktoren en rechts een standerdmolen. In 1655 heeft Leendert Hendricksz. van Cortenhoeff, van beroep huistimmerman, hier een hoekhuis laten bouwen. Het pand werd later in diverse overdrachtsakten omschreven 'als waar Cortenhoef in de gevel staat'. De gevelsteen vermoedelijk afkomstig van de voorgevel werd in 1896 opnieuw aangebracht, ditmaal aan de zijgevel.

MIP-nummer: 13039
Functie: Lunchroom
Jaartal: 1909
Bouwstijl: Art Nouveau
MIP-nummer: 10862
Functie: Foto-atelier
Architect: Arkel, G. van
Jaartal: 1895
Bouwstijl: Traditioneel bouwen met Art Nouveau elementen

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 518439
Adres: Spui 15
Adressen: Spui 15 ;Voetboogstraat 1 A B C D E
Inschrijvingsdatum: 11-12-2001
Redengevende omschrijving: Inleiding. Een in 1895-1897 tot stand gekomen WINKEL (kunsthandel) met bovengelegen ATELIERWONING. Gebouwd in opdracht van M. Büttinghausen, die op de twee bovenste verdiepingen zijn 'photografisch atelier' vestigde. Zijn naam staat in mozaïek op het fries boven de begane grond. Het geheel staat als 'Gebouw Helios' bekend en is in de stijl van de art nouveau gebouwd naar ontwerp van architect G. van Arkel. Het ontwerp werd in 1900 ingestuurd naar de architectuurcompetitie van de wereldtentoonstelling in Parijs, alwaar het een bronzen medaille behaalde. De reliëfs zijn vervaardigd door de kunstenaars Van den Bossche en Crevels. Het pand is diverse malen verbouwd. De voorgevel van het pand ligt aan het Spui; de zijgevel ligt aan de Voetboogsteeg. Reeds in 1899 werd aan de rechterzijde van de vensters van het trappenhuis aan de Voetboogsteeg een smal geveldeel bij het pand gevoegd. De zijgevel werd hierdoor verbreed. In 1903 werd de binnenplaats overdekt en in 1909 verbouwde Van Arkel het interieur tot lunchroom 'Maison Ledeboer', dat in 1969 als 'Formosa' zijn deuren zou sluiten. Omschrijving. Op een samengesteld rechthoekig grondplan tot stand gekomen gebouw. In het geheel laten zich boven het maaiveld vijf bouwlagen onderscheiden: begane grond, drie verdiepingen en een iets teruggezette bovenverdieping. Aan de rechterzijde nog een zeer smalle en minder hoge bouwlaag. Dit smalle deel wordt afgesloten door een met rode pannen gedekt zadeldak met afgewolfde voorzijde. Op dit smalle dak een tweetal kleine dakkapellen. Het grote bouwvolume ter linkerzijde wordt gedekt door een schuinopgaand schild met pannen waarachter plat dak. Aan de oostzijde een schoorsteen. De gevels zijn witgepleisterd. Begane grond als sokkelzone opgevat, met gebruik van grijze natuursteen. Natuursteen ook gebruikt bij dorpels, kraagstenen en ornamentiek. De voorgevel aan de zijde van het Spui toont op de begane grond het natuurstenen geveldeel op donkergekleurd en hoog basement. Diverse profileringen en accenten. Centraal een brede opening met latei op consoles. Aan weerszijden een smalle licht getoogde toegangspartij. Rond deze ingangen is een bas-reliëf met afbeelding van vrouwen die naar een fruitboompje reiken. Tussen twee lijsten ingeklemd natuurstenen fries met florale ornamenten op de hoeken. Op het fries in mozaïek geometrische en florale decoratie en tekst: 'M. Büttinghausen Fotografie Artistique'. Op het niveau van de eerste verdieping vier vensters met getoogd kalf, schuifraanm en bijzonder meerruits geleed bovenlicht. Accenten in glas-in-lood. Aan de rechterzijde de overhuiving van het segmentvormige natuurstenen basement van de erker. Basement met florale decoratie in reliëf. Natuurstenen dorpels en lijstwerk. Op het niveau van de tweede verdieping aan de linkerzijde vensters als omschreven. Aan de bovenzijde van de muurdammen tussen de vensters bevinden zich met bloemmotieven gedecoreerde kapitelen. Meer decoratieve toepassing van de glas-in-lood raamvulling. Aan de rechterzijde de segmentvormige erker over tweede en derde verdieping. Driedelige vensterpartij op beide verdiepingen met gebogen ruiten, bovenlichten met meerruits roedenverdeling en op de tweede verdieping glas-in-lood raamvulling. Natuurstenen dorpels en stijlen. Op het niveau van de derde verdieping aan de linkerzijde een drietal T-vensters. De muurdammen tussen die vensters rusten op de kapitelen daaronder en maken een geringe voorsprong. Rechts het venster van de erker waarboven segmentvormig balkon met balustrade van natuurstenen regel en stijlen en smeedijzeren hekwerk. Een dubbele openslaande deur met bovenlicht verleent op de vierde verdieping toegang tot dit balkon. IJzeren hijsinstallatie. Hierboven spaarveld met decoratieve vulling en venster van de bovenste bouwlaag. Natuurstenen dorpel, hoekstenen, akroterie en uitkraging. Op de westhoek van deze afgeknotte geveltop een meerzijdige opbouw met ijzeren bekroning. Aan de linkerzijde boven de vensters van de derde verdieping bevindt zich een natuurstenen beëindiging met drie toppen met spaarveld met florale decoratie in reliëf, ruitvormige bekroning en getoogd spaarveld met respectievelijk van links naar rechts: 'Gebouw', afbeelding van zonnebloemen, 'Helios'. Hiertussen natuurstenen uitkragingen. Geheel links een natuurstenen meerzijdige opbouw. Achter deze natuurstenen beëindiging of borstwering bevindt zich een plat waarachter het teruggezette deel van de vierde verdieping. Hier aaneengesloten rij deuropeningen en vensters en meerruits gelede bovenlichten. Eenvoudige gootlijst. De zijgevel aan de Voetboogsteeg toont links een voortzetting van het natuurstenen geveldeel op donkergekleurde en hoge basement. Hierin twee hoge openingen met gelede bovelichten en met latei en consoles als bij de voorgevel. Fries met geometrische versiering in mozaïek. Verschillende vensters in het bovengelegen geveldeel. Aan de linkerzijde vensters met op twee verdiepingen getoogd kalf en meerruits geleed bovenlicht. Overige vensters smaller. Venster van de bovenste bouwlaag minder hoog. In series van drie per verdieping oplopende lancetvensters ter verlichting van het trappehuis. Op de begane grond hieronder een mozaïek met afbeelding van fruitboom, geometrische versiering en tekst: Zum Barbarossa. Rechter geveldeel met getoogde toegang en verdere opening. Hierboven op de verdiepingen hoge venststers. Waardering. Voormalige winkel (kunsthandel) en atelierwoning (fotografisch atelier) van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde. Bijzonder belang van het object voor de geschiedenis van de architectuur, voor het oeuvre van de architect, wegens de bijzondere ornamentiek, wegens de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp en wegens de in oorsprong bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur. Voorts van belang vanwege de typologische waarde, mede door het fotografische atelier. Het exterieur heeft ondanks vele werkzaamheden zijn oorspronkelijke karakter behouden.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]