De Ruijterkade 140 
Adres: De Ruijterkade 140
Postcode: 1011AC
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Puntgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1912
Architect: J.A. Berg
(2 afbeeldingen)
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 216004
Adres: De Ruijterkade 140
Adressen: De Ruijterkade 140
Inschrijvingsdatum: 25-09-2007
Redengevende omschrijving: Stedenbouwkundige context De De Ruijterkade is ontstaan met de bouw van de stationseilanden, de bebouwing dateert uit de periode 1890-1910, en geeft dus een goed beeld van de hoofdstedelijke architectuur rond de eeuwwisseling. Een groot deel van de bebouwing langs deze kade is al voor 1920 gesloopt ten behoeve van de bouw van de tweede kap voor het Centraal Station. In feite resteert nu alleen nog maar het oostelijk deel van de De Ruijterkade, een ensemble van bovengemiddeld architectonisch niveau. Interessant is ook dat het allemaal bedrijfsgebouwen zijn. Het ontwerp van Nieuwenhuys past zeer goed in deze omgeving. Typologie De werk- en magazijnruimte op de begane grond van het gebouw wordt ontsloten door een brede poort met een dubbele deur in de middelste van de drie vensterassen. In de linker vensteras, tegen de linker bouwmuur, is de deur gesitueerd die toegang geeft tot de kantoorruimte op de verdieping. Het gebouw telt drie bouwlagen en een kapverdieping met een plat dak. Rookkanalen zijn niet zichtbaar. Architectonische verschijningsvorm Het gebouw staat op een plint van natuursteen die reikt tot de onderdorpels van de ramen op de begane grond, boven deze plint is de gevel in kruisverband opgemetseld met een rode verblendsteen, het voegwerk is origineel. Het metselwerk is versierd met enkele horizontale banden van gekleurde en geglazuurde bakstenen. De toegangsdeuren zijn van blank gelakt hout, de detaillering van deze deuren wijst op berlagiaanse invloeden. Op de begane grond en op de verdieping daarboven zijn de twee buitenste vensterassen opgedeeld in twee smallere vensterassen. De ramen in deze smalle vensterassen zijn zo ontworpen dat in het gevelbeeld de schijn wordt gewekt dat de begane grond en de verdieping daarboven slechts één hoge ruimte vormen. Tussen deze ramen ontbreekt namelijk een gemetselde borstwering, de zorgvuldig vormgegeven lateien van natuursteen boven de ramen van de begane grond wekken zo de suggestie dat het gaat om hoge smalle ramen die door een kalf in tweeën worden gedeeld. De drie ramen op de begane grond worden afgeschermd door decoratief traliewerk van smeedijzer. De vier ramen op de eerste verdieping zijn uitgevoerd als stolpramen, de aanzetstenen van de togen zijn van natuursteen. In de middelste vensteras is een groot getoogd raam met roedenverdeling boven de deur geplaatst, en ook hier wordt de schijn gewekt dat het gaat om een bovenlicht dat bij de deur hoort. De onderpui wordt afgesloten door een tamelijk brede horizontale band, met een omlijsting van natuursteen, die van bouwmuur tot bouwmuur loopt. In de middelste vensteras is in deze band een tegeltableau aangebracht, met de tekst ?Anno 1912", vervaardigd door de Amsterdamse firma Distel. In beide andere vlakken van de band was vermoedelijk een tegeltableau aangebracht met de naam van het bedrijf, deze zijn nu verdwenen onder een stuklaag, of geheel verwijderd. Op de tweede verdieping zijn in de drie vensterassen drie grote getoogde ramen geplaatst, het middelste raam is wat breder en voorzien van balkondeuren die toegang geven tot een balkon dat steunt op drie consoles van natuursteen. De gevel wordt beëindigd door een tandlijst waarop een geprofileerde gootlijst rust, boven de middelste vensteras rijst nog een Vlaamse gevel op waarin een zolderraam is geplaatst. Deze Vlaamse gevel is afgedekt met een sierlijk kapje dat verwijst naar de chaletbouw. In de met zink gedekte dakschilden ter weerszijden van de Vlaamse gevel zijn dakkapellen met een decoratieve afdekking aangebracht. Cultuurhistorische context De architect Nieuwenhuys heeft in Amsterdam diverse gebouwen gerealiseerd, in de Binnenstad zijn vier van zijn ontwerpen opgenomen in het Gemeentelijk Monumentenproject, Prinsengracht 179 en 181, Herengracht 30, en De Ruijterkade 140. Het zijn gebouwen die louter architectuurhistorisch weinig opzien baren, maar die wel een goed beeld geven van de lokale ontwerppraktijk in die tijd. De Ruijterkade 140 is interessant omdat het ontwerp laat zien hoe Nieuwenhuys na de jugendstil ontwerpen van 1903 probeert om zijn werk nogmaals te vernieuwen. Hierbij maakt hij gebruik van alle mogelijke stilistische middelen, waardoor het gebouw op boeiende wijze getuigt van het streven naar moderne architectuur met ontwerpmethoden die in wezen traditioneel waren. Conclusie Het ontwerp is van belang voor het oeuvre van de architect. Het is tevens van betekenis voor de geschiedenis van het streven in Amsterdam sinds het begin van de jaren negentig om de bouwkunst radicaal te vernieuwen. De architecten die hierbij toonaangevend waren, zoals De Bazel, Berlage en Kromhout, zijn natuurlijk beroemd geworden, maar ook een architect als Nieuwenhuys heeft daar een bescheiden bijdrage aan geleverd. Het ontwerp voor het bedrijfsgebouw aan de De Ruijterkade geeft een aardig beeld van de stand van zaken in de hoofdstedelijke bouwkunst rond 1913. De radicale omwenteling die de Beurs van Berlage ooit had beloofd, was niet gerealiseerd, maar toch hadden er sinds 1890 grote veranderingen plaatsgevonden, die ook tot uitdrukking komen in het werk van Nieuwenhuys. Literatuur Manfred Bock, Architectuur: tussen Berlage en de Amsterdamse School, in: J. de Vries (red), Nederland 1913. Een reconstructie van het culturele leven, Amsterdam-Haarlem 1988, p 117-131. Herman Ursem, Oeuvre Inventarisatie Periode 1880-1920, Aanvulling. Bart D. Verbrugge, Keramiek in de Amsterdamse architectuur 1880-1940 Tegeldecoraties, in: Amsterdamse Monumenten 2 (1984), nr 1 (mei), p 2-20.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: januari 2022