Henri Polaklaan 6-10 
Portugees Israëlitisch Ziekenhuis
Naam: Portugees Israëlitisch Ziekenhuis
Adres: Henri Polaklaan 6-10
Oud adres: 6: (Plantage Franselaan) V98, wijk 15, klein nr. 3, kadaster H3458, verponding 6548
8: (Plantage Franselaan) V99, wijk 15, klein nr. 2, kadaster H3459, verponding 6547
Postcode: 1018CS
Gebouwtype: Liefdadigheid/gezondsheidszorg
Bouwjaar: 1916
Architect: H. Elte
(2 afbeeldingen)
Ziekenhuis ingewijd in 1916. Aan gevel pelikaan met jongen (symbool Portugees-Israëlitische gemeente). Na de oorlog gebouw in gebruik door Joodse Invalide; gebouw Weesperplein was te groot geworden. Naam Joodse Invalide veranderd in Beth Shalom (Huis van de Vrede), in jaren '70 verhuisd naar Kastelenstraat in Buitenveldert.
N.B. Deze beschrijving is zo kort omdat wij nog niet de kans hebben gehad dit pand te bezoeken en te beschrijven. Als u vindt dat wij snel langs moeten komen, laat het ons weten!
Gebruikte literatuur:
Inventarisatie Joods Cultureelhistorisch Erfgoed: p. 91
MIP-nummer: 12711
Functie: PIZ en Oude Vrouwenhuis
Architect: Bosnak ?
Jaartal: 1899 (?)
Bouwstijl: Traditioneel bouwen
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200085
Adres: Henri Polaklaan 6-10
Adressen: Henri Polaklaan 6 A B C D E F G H J K L M N P Q R S T U V W X Y Z
Inschrijvingsdatum: 26-03-1991
Redengevende omschrijving: geen beschrijving
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200620
Adres: Henri Polaklaan 8
Adressen: Henri Polaklaan 8 A B C D E F G H J K L M N P Q R
Inschrijvingsdatum: 16-02-2010
Redengevende omschrijving: Stedenbouwkundige context Het bouwwerk is gelegen in het bouwblok dat wordt omsloten door de Henri Polaklaan, de Plantage Kerklaan, de Plantage Middenweg en de Plantage Parklaan. In de Plantage waren veel joodse instellingen gevestigd. Architectonische verschijningsvorm De drie rechter traveeën waarin het eigenlijke ziekenhuis functioneerde, twee smalle en een brede in het midden, tellen boven de begane grond drie bouwlagen. De bovenste bouwlaag is weggemoffeld achter drie Vlaamse gevels, die wat anders zijn uitgevoerd dan aangegeven op de ontwerptekening. De linker travee telt boven de begane grond twee bouwlagen onder een kapverdieping. In dit bouwdeel zijn de entree, de lift en het trappenhuis ondergebracht. De liftmachine is in een torentje geplaatst, de oorspronkelijke bekroning van dit torentje is later vervangen door een tentdakje. Op de begane grond biedt een ruime vestibule toegang tot het trappenhuis. Tevens is hier ruimte gevonden voor diverse functies, zoals directievertrekken, een dokterskamer, een kleine zaal voor kinderen, een eet- en conversatiezaal voor zusters en enkele nevenvertrekken. De eerste verdieping wordt in beslag genomen door twee grote ziekenzalen, mannen aan de voorgevel, vrouwen aan de achtergevel. Op de tweede verdieping zijn twee kleinere ziekenzalen gesitueerd, in de middelste travee, die geflankeerd worden door eenpersoonskamers. De operatieafdeling is ondergebracht op de bovenste verdieping. Het gebouw is opgemetseld met een paars-rode baksteen in staand verband. Het voegwerk is origineel, net als de houten kozijnen. De gevel staat op een basement van Beiers graniet. Elte had van 1899 tot 1909 bij het bureau van H.P. Berlage gewerkt, en hij gebruikt dus alleen natuursteen om het metselwerk te verlevendigen op plaatsen waar dat ook constructief zinvol is. Deze natuurstenen gevelelementen zijn naderhand geschilderd en verkeren in slechte staat. Het hoge geveldeel aan de straatzijde is symmetrisch van opzet en wordt gedomineerd door een grote gemetselde erker, rustend op drie natuurstenen consoles, ter hoogte van de eerste verdieping. Het balkon op deze erker is later dichtgezet. De twee ramen in de smalle traveeën op de tweede verdieping hebben een eigenzinnig karakter en doorbreken het rationele karakter van de gevel. Ook de drie Vlaamse gevels die de beëindiging vormen zijn wat merkwaardig. Op de bouwtekening was de middelste breder, om expressie te geven aan de middelste travee die ook breder is. Het lagere bouwdeel met de ingang wordt beëindigd door een kroonlijst. Ook dit is een gegeven dat niet past bij het overwegend berlagiaanse karakter van het ontwerp. De kap boven dit bouwdeel is gedekt met rode tuiles du nord. In het dakvlak aan de straatzijde is een dakkapel gestoken. In 1951 is het gebouw ingrijpend verbouwd en ingericht als bejaardentehuis. Toen is de glazen luifel boven de entree verdwenen, evenals de oorspronkelijke toegangsdeuren. Het gebouw is rechts van de entree gesigneerd: Harry Elte PHzn Architect. In 1951 is ook het tegeltableau, onder de middelste Vlaamse gevel, met de naam van het ziekenhuis verwijderd. De achtergevel was oorspronkelijk voorzien van een houten uitbouw die diende als veranda, serre en balkon voor de ziekenverblijven aan de tuinzijde. Deze gevel is in 1951 vrijwel geheel vervangen door een nieuwe gevel van staal en glas. Het woonhuis met huisnummer Henri Polaklaan 10 bestond al toen Elte het ziekenhuis ontwierp. Het werd intern ingrijpend verbouwd om als zusterhuis te dienen. Op de begane grond en op de tweede verdieping boden verbindingsgangen de mogelijkheid om heen en weer te lopen. Voor de steeg tussen het woonhuis en het ziekenhuis bouwde Elte een poortje waarop een gevelsteen is geplaatst. De decoratie, een pelikaan met jongen, is het symbool van de Portugees Israëlitische gemeente. Bij de verbouwing in 1951 is dit woonhuis andermaal verbouwd. De kapverdieping moest plaats maken voor een extra verdieping onder een plat dak. Tegelijkertijd werd de steeg geheel volgebouwd. Het woonhuis met huisnummer Henri Polaklaan 12 is in 1956 aan het complex toegevoegd. Het complex is nadien nog vele malen verbouwd. Na verkoop in 1977 werd het ingericht voor de huisvesting van één- en tweepersoons. Interieur De originele trap van Elke is behouden gebleven. Verder zijn in het bouwwerk geen monumentale waarden aangetroffen. Cultuurhistorische context Harry Elte (1880-1944) werd in Amsterdam geboren en was afkomstig uit een orthodox joods milieu. Hij kreeg op de ambachtsschool een opleiding tot meubelmaker. Daarna leerde hij bij verschillende bekende Amsterdamse bureaus het architectenvak. Hij werkte lange tijd bij Berlage. Nadat Elte zich als zelfstandig architect gevestigd had, bouwde hij veel maar niet uitsluitend voor joodse opdrachtgevers. Zijn bekendste gebouw, dat ook internationale faam geniet, is de synagoge uit 1927 aan het Jacob Obrechtplein. Het Portugees Israëlitisch Ziekenhuis behoort tot zijn vroege werk, dat nog sterk beïnvloed was door Berlage. Andere bouwwerken uit deze periode zijn het pakhuis met woning Zandstraat 4, het kantoorgebouw met winkel Dam 17-21, de kleine synagoge Nieuwe Kerkstraat 10-14, en het Rosenthal-May zusterhuis Nieuwe Keizersgracht 500-568. Later bouwde hij ook in andere stijlen. Elte stierf aan een longontsteking in het Duitse concentratiekamp Theresienstadt. Conclusie Het ziekenhuis van Elte vertegenwoordigt belangrijk joods erfgoed. Het maakt bovendien deel uit van het oeuvre van een belangrijke joodse architect uit de vooroorlogse periode. Plaatsing op de gemeentelijke monumentenlijst is derhalve een passende beleidsmaatregel. Het verbouwde woonhuis nummer 10 kan beschouwd worden als een orde twee pand.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: augustus 2018