Amsterdam Monumentenstad

Prinsengracht 841-849

Adres: Prinsengracht 841-849
Oud adres: 841: BB444, wijk 57, klein nr. 118, kadaster I2072, verponding 4033
843: BB445, wijk 57, klein nr. 117, kadaster I2071, verponding 4034
845: BB446, wijk 57, klein nr. 116, kadaster I2070, verponding 4035
847: BB447, wijk 57, klein nr. 115, kadaster I2069, verponding 4036
849: BB448, wijk 57, klein nr. 114, kadaster I2068, verponding 4037
Postcode: 1017KB
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1701
Architect: Anthonie Turck? (beeldhouwwerk)
Opdrachtgever: Jan van Strijen
Restauratie: 849: 1997, 847: 1999

(27 afbeeldingen)

Prinsengracht 847

De gevel van Prinsengracht 849 is het best bewaarde exemplaar van de vijfling Prinsengracht 841 t/m 849, oorspronkelijk een rijtje van vijf identieke halsgevels uit 1701. Ze zijn gebouwd in opdracht van een speculant, een zekere Jan van Strijen. Vermoedelijk zijn ze gebouwd door de meestertimmerlieden Jan Aertse van den Bergh en Gillis van Born en de meestermetselaar Abraham Domburgh. De zandstenen toppen met klauwstukken met doorboord bloemmotief in een vroege Lodewijk XIV-stijl zijn mogelijk afkomstig uit het atelier van beeldhouwer Antonie Turck, waarvan veel toppen in de Amsterdamse binnenstad uit die periode afkomstig zijn (de toeschrijving is van kunsthistoricus Pieter Fischer).

Thans hebben alleen nog nummers 843 en 849 de oorspronkelijke halsgevel. In de 19de eeuw hebben de andere drie huizen een lijstgevel gekregen. Aan de achtergevels (tuitgevels) is echter nog goed te zien dat het vijf identieke huizen zijn.

Prinsengracht 847

Een voorbeeld van een typische 19de-eeuwse verbouwing is Prinsengracht 847, waar in 1897 de stoep werd verwijderd en de ingang naar het souterrain werd verplaatst. Dit gebeurde veel in de 19de eeuw, omdat op die manier de voorkamer op de hoofdverdieping kon worden vergroot. Een dergelijke verbouwing vond doorgaans plaats in combinatie met een wijziging van het interieur. De verandering van de halsgevel naar een lijstgevel vond vermoedelijk al plaats in 1852/53. De zware houten kroonlijst steekt enorm ver uit de gevelvlak naar voren.

De verplaatsing van de ingang van de beletage naar straatniveau had gevolgen voor het interieur: achter de voordeur is een nieuwe spiltrap gemaakt, ongeveer op de plaats waar oorspronkelijk ook de spiltrap zat. Het bovenste gedeelte van de spiltrap uit de bouwtijd is nog aanwezig. Het interieur heeft een 19de-eeuws karakter door de fraaie stucwerkplafonds op de hoofdverdieping. Daar is zowel stucwerk aanwezig uit 1852/53 (in de voor- en achterkamer) als 1897 (in de zijkamer waar vroeger de gang was). De rijk geornamenteerde stucwerkplafonds hebben een rand, die overloopt naar het stucwerk van de schoorsteenmantel, en een typerende rozet in het midden. Het tuinhuis dateert van ca. 1750.

Prinsengracht 849

Bij Prinsengracht 849 is bij de laatste restauratie in 1997 het wapen in de halsgeveltop weer ingeschilderd, niet het wapen van de bouwheer in 1701, maar dat van de nieuwe eigenaar, de familie Heijmeijer van Heemstede. De ramen kregen een historische roedeverdeling. De restauratie in 1997, een particulier initiatief, behelsde ook de reconstructie van de onderpui. Deze was in de 19de eeuw gewijzigd: de stoep was gesloopt en de ingang naar het souterrain verplaatst. De twee grote deuren op straatniveau hadden van het huis een drive-in woning kunnen maken, maar daar werd hier niet voor gekozen. De gevel werd aangeheeld, de hoge stoep werd herbouwd en de ingang op de beletage teruggebracht.

Ook de situatie aan de achterzijde werd in de oude staat teruggebracht. De bouwsels waarmee de tuin was volgezet werden geheel gesloopt, tot aan de historische rooilijn van de achtergevel. Het terrein wordt nu weer gebruikt waarvoor het oorspronkelijk was bedoeld, als grachtentuin.

Gebruikte literatuur:

• Dorothy Beijnes-Heijmeijer van Heemstede. 'Prinsengracht 849'. Binnenstad 180 (jan. 2000)
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 67

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4423
Adres: Prinsengracht 841-849
Adressen: Prinsengracht 841
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIIIa, oorspronkelijk halsgevel) onder rechte lijst (XIX A).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4424
Adres: Prinsengracht 841-849
Adressen: Prinsengracht 843 2,H
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (XVIIIa, herbouwd XIX ?).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4425
Adres: Prinsengracht 841-849
Adressen: Prinsengracht 845 2,3,H
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel (XVIIIa, oorspronkelijk halsgevel) onder rechte lijst (XIX A).
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4426
Adres: Prinsengracht 841-849
Adressen: Prinsengracht 847
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Huis uit XVIIIa, waarvan de gevel XIX is verbouwd en voorzien van een rechte lijst.
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 4427
Adres: Prinsengracht 841-849
Adressen: Prinsengracht 849
Inschrijvingsdatum: 08-09-1970
Redengevende omschrijving: Pand met halsgevel (XVIIIa).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]