Berichten
De 175 Joden van het Weesperplantsoen

Het Weesperplantsoen ligt aan de Weesperstraat tussen de Nieuwe Heren- en Keizersgracht, waar v๓๓r de sloop in de jaren zestig de winkelhuizen Weesperstraat 2 t/m 40 lagen en ook enkele grachtenhuizen, namelijk Nieuwe Herengracht 22, 24 en 26 en Nieuwe Keizersgracht 1, 3, 5 en 7, totaal 27 panden. Veel geschiedenis ligt er hier, vooral Joodse geschiedenis.
Volgens het Auschwitzcomit้ hebben op de locatie waar het Holocaust Namenmonument moet verrijzen, 175 vermoorde Joodse Amsterdammers gewoond. Er was ook veel Joodse bedrijvigheid. Zo was op nummer 12 het meubelmagazijn van Jons gevestigd, later een kapper. Op nummer 14 bakkerij Vuysje, zeer geliefd bij de gevluchte Duitse Joden vanwege zijn zuurdesembrood. Hier woonden en werkten Isaac Vuijsje en zijn vrouw Schoontje Vuijsje-Van Beetz, die op 4 juni 1943 werden vergast in Sobibor. Op nummer 16 zat juwelier Wessel. De zaak was het eigendom van Hartog Wessel. Hartog werd eveneens vermoord in Sobibor, op 7 maart 1943, maar zijn vrouw Rachel Bonewit overleefde de oorlog. E้n van hun twee kinderen werden gelijktijdig met hun vader vergast.

Op nummer 34 zat vanaf 1943 slagerij Hergo, ้้n van de vijf zaken waar Joden vanaf die datum nog vlees konden kopen. De zaak zat oorspronkelijk in de Beethovenstraat en was eigendom van de Duitse vluchteling Siegfried Hergershausen, die zich met zijn gezin in 1935 in Amsterdam had gevestigd. Hij en zijn vrouw overleefden de oorlog, maar verloren hun beide zonen Alfred en Rolf. De eerste was dokter in kamp Westerbork en werd op 4 september 1944 naar Theresi๋nstadt gedeporteerd. Van daaruit werd hij eind september doorgestuurd naar Auschwitz, waar hij omkwam. Rolf en zijn echtgenote doken onder, maar werden in mei 1944 na verraad opgepakt. Op 19 mei 1944 werden ze naar Auschwitz gedeporteerd. Rolf bleef in leven tot de evacuatie in januari 1945: toen de Russen het kamp naderden werd hij meegestuurd met een dodenmars. Hij kwam in Buchenwald aan, maar overleed hier kort na zijn aankomst van uitputting. In het Joods Historisch Museum worden de trouwfoto's van Rolf en Leentje Zinger van 13 mei 1942 bewaard. Ze waren dus nog maar twee jaar getrouwd toen ze werden gedeporteerd.

Boven de winkels waren een groot aantal woningen waar Joden woonden. Hun huizen werden in de oorlog leeggehaald en na de oorlog gesloopt, net als de rest van de Jodenbuurt omdat de gemeente een diepe haat koesterde tegen de oude binnenstad. Die werd ondoelmatig en onhygi๋nisch gevonden. Dat waren idee๋n die al ruim voor de oorlog bestonden. Immers, al in 1910 werd Uilenburg 'gesaneerd'. De verwoesting in de oorlogsjaren bood een excuus dat deze plannen verder konden worden uitgevoerd. Op 25 juli 1946 werd het Basisplan vernieuwing voormalige Jodenbuurt gepubliceerd in het Gemeenteblad. De bijbehorende plankaart toonde dat er weinig zou overblijven van dit deel van de oude binnenstad. In 1953 volgde met de zogenaamde 'Wederopbouwplannen' een verdere uitwerking van deze plannen. De gemeente wilde niet alleen de oude huizen slopen en vervangen door kantoorgebouwen, maar ook een vierbaans-autoweg door de Weesperstraat aanleggen, die moest aansluiten op de eveneens geplande vierbaans-autoweg door de Nieuwmarktbuurt naar het Centraal Station. Een misdadig plan, dat in de jaren zeventig zou uitmonden in een ware stadsoorlog.
Waarom was het misdadig dat deze huizen werden gesloopt? Meyer Sluyser wist in zijn boek Voordat ik het vergeet onovertroffen uit te leggen waarom oude huizen zo belangrijk zijn, nog los van de vastgoedwaarde die objectief vast te stellen is. "Het is niet helemaal bijgeloof als mensen zeggen, dat een huis een ziel heeft", schrijft Sluyser. "Het wordt gebouwd als een koud, zielloos stuk aanneemwerk. Dแt is waar. Mensen trouwen en zijn gelukkig binnen de omsluiting van de vier muren. Een vezeltje van hun geluk blijft in het huis achter. Een kind wordt geboren. Er komt een draadje geluk bij. Mensen sterven en een slaapkamer wordt opeens een heilige plaats. En dan plotseling heeft dat huis een ziel. In die tot bouwvallen verzakte huizen ( ), in de straten en stegen van de oude buurt binden duizend vezeltjes de herinnering aan het leven, dat hier vroeger zo uitbundig golfde tussen de hoge oevers van het verkeer."
Dat de huizen er vrijwel allemaal nog stonden en te restaureren waren, blijkt uit de fotos van vlak v๓๓r de sloop. Het zouden nu zeer gewilde huizen zijn geweest, vergelijkbaar met woningen in de grachtengordel of de Jordaan die door Stadsherstel worden verhuurd. Kijk maar eens naar het prachtige 17de-eeuwse hoekpand op de Weesperstraat 40 hoek Nieuwe Keizersgracht: een prachtig pand met een hoge kap. De gesloopte huizen vormden het meest oostelijk gelegen deel van het bouwblok Amstel-Weesperstraat, uit de Vierde Uitleg van 1662, waarin ook het Amstelhof ligt, het complex die nu bekend staat als de Hermitage aan de Amstel.

Op Weesperstraat 2 was tot de jaren dertig een Joodse instelling gevestigd, waar meer over te vertellen valt. Hier was de vereniging Steun voor doortrekkenden gevestigd. Deze vereniging gaf vanaf 1905 steun aan Joden die hun land ontvlucht waren voor pogroms of anderszins en die via Amsterdam op zoek waren naar een nieuw vaderland. Doorgaans reisden ze door naar de Verenigde Staten, maar sommigen bleven in Amsterdam hangen. De Hebreeuwse aanduiding voor de vereniging was 'Hagnosas Ourechiem', een begrip uit de Joodse ethiek dat zich nog het beste doet vertalen met het woord gastvrijheid.
Van het eerste bestuur van de vereniging maakte opperrabbijn Palache deel uit. Aan de vereniging kan ook de naam van de Russisch-Joodse emigrantenfamilie Herzberg worden gekoppeld. Het was de oude Herzberg, de vader van Abel Jacob Herzberg, die dagelijks een aantal uren doorbracht in het kantoortje in het tehuis voor doortrekkenden. Hij spande zich in voor zijn lotgenoten die op doorreis naar de Verenigde Staten korte tijd in Nederland verbleven. De familie Herzberg behoorde tot de bijna drie miljoen Joden die in de periode tussen 1882 en 1914 Oost-Europa verlieten. De meesten emigreerden naar de Verenigde Staten, maar de ouders van Abel Jacob, afkomstig uit Litouwen, bleven in Nederland. De turbulente ontwikkelingen in het land van herkomst in het begin van deze eeuw werden in het emigrantengezin op de voet gevolgd. Abel Jacob Herzberg (1893-1989) was van 1934 tot 1939 voorzitter van de Nederlandse Zionistenbond, een organisatie die al v๓๓r de oorlog pleitte voor de emigratie van de Joden naar hun historisch thuisland in Palestina. In 1950 verscheen zijn Kroniek der Jodenvervolging, het eerste standaardwerk over de Holocaust in Nederland. En nu wordt op de locatie van zijn vaders vereniging voor de hulp aan door pogroms getroffen Joden en waar in totaal 27 huizen stonden waar gedeporteerde Joden woonden, het Namenmonument gebouwd.
De bewoners van het Weesperplantsoen

Het Weesperplantsoen betreft de locatie van de panden Weesperstraat 2 t/m 40 (20 panden) en verder Nieuwe Herengracht 22, 24 en 26 en Nieuwe Keizersgracht 1, 3, 5 en 7 (totaal 27 panden). Elk pand bestond uit meerdere woningen. Het Nederlands Auschwitz Comit้ (NAC) heeft uitgezocht welke Joodse oorlogsslachtoffers in deze huizen hebben gewoond. Dat waren er, in mijn telling, 175.
Hier is de volledige lijst van de bewoners van de 27 panden op de locatie Weesperplantsoen:
Nieuwe Herengracht 22
1. Rachel Ensel-Worms, 1879-1942, 63 jaar
2. Joseph Ensel, 1875-1942, 67 jaar
3. Izaak Jas, 1903-1943, 40 jaar
4. Helena Talhuizen-Jas, 1908-1944, 36 jaar
5. Eliazer Talhuizen, 1888-1944, 56 jaar
Nieuwe Herengracht 24
6. Betty Mia Levie, 1942-1943, 1 jaar
7. Jansje Levie-Cohen, 1916-1943, 27 jaar
8. Isidoor Levie, 1916-1944, 28 jaar
9. Veronica Stokvis-Swaab, 1875-1943, 68 jaar
10. Meijer Stokvis, 1873-1943, 70 jaar
11. Heintje Krant-Kanis, 1895-1943, 48 jaar
12. Salomon Krant, 1896-1943, 47 jaar
13. Philip Aandagt, 1900-1942, 42 jaar
Weesperstraat 2
14. Mietje Cohen-Aalsvel, 1892-1943, 51 jaar
15. Martha Kok, 1901-1942, 32 jaar
16. Abraham Wijnschenk, 1919-1941, 22 jaar
17. Sientje Wijnschenk-Krant, 1919-1944, 25 jaar
18. Pieter Krant, 1886-1943, 57 jaar
19. Sara Krant-Gans, 1885-1943, 58 jaar
20. Rebecca Krant, 1926-1944, 18 jaar
21. Joseph Pach, 1907-1941, 34 jaar
22. Betje Pach-Waterman, 1907-1943, 36 jaar
23. Meijer de Haas, 1910 1942, 32 jaar
24. Hendrika de Haas-Parsser, 1908 1942, 34 jaar
25. Abraham Joseph Parsser, 1883 1943, 60 jaar
26. Naatje Parsser-Nikkelsburg, 1887 1943, 56 jaar
Weesperstraat 4
27. Rebecca Elkan-Lopes Caran็a, 1879 1943, 64 jaar
28. Maurits Elekan, 1872 1943, 71 jaar
29. Salomon Haringman, 1886 1942, 56 jaar
30. Judicje Levit, 1939 1943, 4 jaar
31. Racheltje Hindrika Dresden-Levit, 1911 1943, 32 jaar
32. Grietje van Bever-Hamburger, 1884 1943, 59 jaar
Weesperstraat 6
33. Jacques Mouwes, 1916 1942, 26 jaar
34. Jansje Mouwes-Ouds, 1874 1942, 68 jaar
35. Hartog Mouwes, 1874 1942, 68 jaar
36. Isaac Deegen, 1930 1942, 12 jaar
37. Rachel Deegen-Roeper, 1907 1942, 35 jaar
38. Joseph Deegen, 1905 1943. 38 jaar
39. Vrouwtje Deegen, 1928 1942, 14 jaar
40. Samuel Deegen, 1949 1942, 2 jaar
41. Anna Brandon Bravo, 1869 1942, 73 jaar
Weesperstraat 8
42. Isaac Levie Felmans, 1916 1943, 27 jaar
43. Roosje Felmans-Morpurgo, 1883 1943, 60 jaar
44. Sara dAncona, 1903 1931, 12 jaar
45. Sara dAncona-Belinfante, 1903-1943, 40 jaar
46. Salomon dAncona, 1903 1943, 40 jaar
47. Eva Henriette dAncona, 1929 1943, 14 jaar
48. Flora Kleerekoper, 1887 1942, 55 jaar
49. Gabri๋l Rootveldt, 1932 1943, 11 jaar
Weesperstraat 10
50. Abraham Andr้ Duitscher, 1920 1941 ,21 jaar
51. Sara Benjamins-de Roos, 1874 1943, 69 jaar
Weesperstraat 12
52. Judith de Jong-Cauveren, 1898 1943, 45 jaar
53. Jacob de Jong, 1887 1943, 56 jaar
54. Elisabeth Magdalena Agsteribbe-de Jong, 1921 1942, 21 jaar
55. Klara Delmonte-Rodrigues Garcia, 1877 1943, 66 jaar
56. Mozes Delmonte, 1869 1943, 74 jaar
Weesperstraat 14
57. Louis Vuijsje, 1915 1943, 28 jaar
58. Schoontje Vuijsje-van Beetz, 1881 -1943, 62 jaar
59. Isaไc Vuijsje, 1879 1943, 64 jaar
60. Rachel Polak-Gokkes, 1892 1943, 51 jaar
61. Leentje Gokkes-Kraal, 1868- -1943, 75 jaar
62. Elske van Brink, 1886 1942, 56 jaar
63. Herman van Brink, 1860 1942, 82 jaar
Weesperstraat 16
64. Catharina Philippina Zadok Bonew, 1867 1941, 74 jaar
65. Jacob Marcus Friedmann, 1938 1943, 5 jaar
66. Judith Friedmann, 1935 1943, 8 jaar
67. Debora Friemann, 1933 1943, 10 jaar
68. Rosalina Friedmann-Walg, 1903 1943, 40 jaar
69. Bernard Friedmann, 1904 1943, 39 jaar
70. Rachel Italiander-Wijnschenk, 1871 1943, 72 jaar
71. Mauritz Italiander, 1877 1943, 66 jaar
72. Marcus van Kreveld, 1935 1943, 8 jaar
73. Roosje van Kreveld-van Gelderen, 1899 1943, 44 jaar
74. Elias van Kreveld, 1900 1943, 43 jaar
75. Lea de Vries-Coopman, 1878 1942, 64 jaar
76. Leendert de Vries, 1874 1941, 67 jaar
Weesperstraat 18
77. Rachel Degen, 1895 1943, 48 jaar
78. Rosette Walvis-Degen, 1881 1943, 62 jaar
79. Gabri๋l Walvis, 1877 1943, 66 jaar
80. Jacob Lampie, 1918 1945, 27 jaar
81. Bertha Lampie-Cohen, 1890 1942, 52 jaar
82. Mozes Lampie, 1891 1942, 51 jaar
83. Willem Lampie, 1924 1942, 18 jaar
Weesperstraat 20
84. Sara Koster, 1881 1943, 62 jaar
85. Saartje Blits-Meents, 1901 1943, 42 jaar
86. Betsy van Kreeveld, 1930 1943, 13 jaar
87. Kaatje van Kreeveld-Tokkie, 1892 1943, 51 jaar
88. Isaac van Kreeveld, 1889 1943, 54 jaar
89. Eva Velders, 1924 1943, 19 jaar
Weesperstraat 24
90. Levi Gans, 1929 1943, 14 jaar
91. Lena Gans, 1933 1943, 10 jaar
92. Betje Gans-Cosman, 1905 1943, 38 jaar
93. Salomon Gans, 1906 1943, 37 jaar
Weesperstraat 26
94. Leentje Gans-Nikkelsberg, 1872 1943, 71 jaar
95. Emanuel van Beseme, 1917 1942, 25 jaar
96. Rosette van Beseme-Baske, 1869 1942, 73 jaar
97. Ezechi๋l van Beseme, 1873 1942, 69 jaar
98. Mozes van Beseme, 1905 1941, 36 jaar
99. Esther Knoop-Morpurgo, 1878 1943,65 jaar
100. Esther Pach-Spanjar, 1880 1943, 63 jaar
101. Keetje Aluin-Doof, 1881 1942, 61 jaar
Weesperstraat 28
102. Joel Gosler, 1922 1942, 20 jaar
103. Debora Gosler-Waterman, 1896 1942, 46 jaar
104. Isaไc Gosler, 1896 1944, 48 jaar
105. Marianne Kool-Gosler, 1921 1943, 22 jaar
106. Samuel Gosler, 1925 1944, 19 jaar
107. Ezecheiel Worms, 1919 1943, 4 jaar
108. Rachel Worms-van Beseme, 1906 1943, 37 jaar
109. Louis Worms, 1907 1941, 34 jaar
110. Hijman Worms, 1936 1943, 7 jaar
111. Samson Pach, 1940 1943, 3 jaar
112. David Pach, 1942 1943, 1 jaar
113. Kitty Pach-Lopes Cardozo, 1922 1943, 21 jaar
114. Juda Pach, 1916 1945, 29 jaar
Weesperstraat 30
115. Jacob Koekoek, 1871 1943, 72 jaar
116. Simon van Hes, 1926 1944, 18 jaar
117. Schoontje van Hes-Tak, 1894 1943, 49 jaar
118. Benjamin van Hes, 1899 1942, 43 jaar
119. Leo van Hes, 1923 1944, 21 jaar
120. Catharina Hilversum, 1931 1943, 12 jaar
121. Branca Hilversum, 1923 1943, 20 jaar
122. Mietje Hilversum-Koekoek, 1898 1943, 45 jaar
123. David Hilversum, 1899 1943, 44 jaar
Weesperstraat 32
124. Aaltje Hoos, 1864 1943, 79 jaar
125. Rebekka Hoos, 1868 1942, 74 jaar
126. Abraham Hoos, 1866 1942, 76 jaar
127. Kaatje Hoos, 1860 1940, 80 jaar
128. Esther Gokkes-Lopes Salzedo, 1905 1943, 38 jaar
129. Eva Lopes Salzedo-Pachter, 1876 1943, 67 jaar
130. Hanna Frank-Lopes de Leao, 1870 1941, 71 jaar
131. Isaไc Bromet, 1879 1942, 63 jaar
132. Philip Gokkes, 1900 1942, 42 jaar
133. Ezechiel Pinto, 1929 1943, 14 jaar
134. Janse Pinto-Gokkes, 1898 1943, 45 jaar
135. Mozes Pinto, 1901 1943, 42 jaar
136. Catharina Pinto, 1933 1943, 10 jaar
Weesperstraat 34
137. Lea Vos-Mok, 1869 1943, 74 jaar
138. Jacob Vos, 1868 1943, 75 jaar
139. Nathan Salomon Spreekmeester, 1931 1943, 12 jaar
140. Eva Spreekmeester-Walvis, 1907 1943, 36 jaar
141. Isaไc Spreekmeester, 1905 1943, 38 jaar
142. Esther Vreeland-Sanders, 1922 1943, 21 jaar
143. Abraham Sanders, 1924 1942, 18 jaar
144. Sonja Brand, 1934 1943, 9 jaar
145. Frijda Brand-Brand, 1907 1943, 36 jaar
146. Isaak Mojzesz Brand, 1899 1944, 45 jaar
147. Betje van Emrik, 1942 1942, 4 mnd
148. Margaretha van Emrik-Wurms, 1917 1942, 25 jaar
149. Bernard van Emrik, 1918 1944, 26 jaar
150. Saartje Walvis-IJer, 1897 1942, 45 jaar
151. Abraham Walvis, 1891 1942, 51 jaar
Weesperstraat 36
152. Johannes Matheus van Schaik, 1935- 1943, 8 jaar
153. Iwan Goudsmit, 1926 1942, 16 jaar
154. Grietje Tokkie-Goudsmit, 1921 1943, 22 jaar
155. Josephine Goudsmit-Stofkooper, 1891 1943, 52 jaar
156. Benjamin Goudsmit, 1897 1943, 46 jaar
157. Sientje Goudsmit, 1928 1943, 15 jaar
158. Veronica Wurms, 1929 1943, 13 jaar
159. Kaatje Wurms, 1927 1943, 16 jaar
160. Rachel Wurms-Buijtenkant, 1907 1943, 36 jaar
161. Judith Bakker Peperwortel, 1864 1943, 79 jaar
162. Levie Bakker, 1867 1943, 76 jaar
Weesperstraat 38
163. Rachel de Haas, 1893 1943, 50 jaar
164. Lea Cohen Paraira-Baruch, 1883 1942, 59 jaar
165. Jacob Cohen Paraira, 1879 1942, 63 jaar
166. Michiel Cohen, 1908 1943, 35 jaar
Nieuwe Keizersgracht 1
167. Hartog Porcelijn, 1911 1942, 31 jaar
168. Sophia de Vries-Troostwijk, 1874 1943, 69 jaar
169. Meijer de Vries, 1881 1943, 62 jaar
170. Erich Oser, 1906 1942, 36 jaar
Nieuwe Keizersgracht 3
171. Baila Toronczyk-Orbach, 1872 1943, 71 jaar
172. Szmul Toronczyk, 1865 1943, 78 jaar
173. Ire Goldmark, 1891 1943, 52 jaar
174. Bajla Lederman, 1884 1942, 58 jaar
175. Meijer Stokvis, 1873 1943, 70 jaar
Het gaat om mannen, vrouwen en kinderen, in leeftijd van 0 tot 82 jaar, een representatieve greep uit de Joodse bevolking van Amsterdam, mensen die louter toevallig in dit deel van de Weesperstraat woonden. Het gaat om nog geen twee-tiende procent van het totaal aantal Joodse Holocaust-slachtoffers uit Nederland, wier namen worden aangebracht op het Namenmonument.
(Met dank aan het NAC.)
(22 juli 2019)