Amsterdam Monumentenstad

In de Leidsestraat hoek Lange Leidsedwarsstraat verscheen nieuwbouw, een winkelpand met woningen, in een vrij opvallende maar toch naar Amsterdam verwijzende architectuur (*). Het ontwerp van de Architecten Cie werd wel verbeterd door de Commissie voor Ruimtelijke Kwaliteit (de welstandscommissie in Amsterdam). Na een aanvankelijk bezwaar kreeg het ontwerp, met enige niet onbelangrijke aanpassingen, toch goedkeuring. We kunnen het nu bekijken en beoordelen.

Leidsestraat 100. Met behoud van het betonskelet ondergaat het hoekpand een totale transformatie. (Artist impression van de Architecten Cie).

Leidsestraat 100. Zo was het eerst. In de Leidsestraat hoek Lange Leidsedwarsstraat stond een jaren tachtig-blokkendoos.

Het gaat om het hoekpand Leidsestraat 100 / Lange Leidsedwarsstraat, waar een nogal lelijke blokkendoos uit de jaren tachtig stond, het zgn. Jamin-pand. Het betreft eigenlijk geen nieuwbouw, maar transformatie. De hoofdddraagstructuur van het oude Jamin-pand is namelijk in de kern van dit pand nog aanwezig. De gevels zijn gestript, er is een verdieping en een kap op geplaatst en vervolgens kreeg het pand nieuwe gevels. We zouden dit dus een voorbeeld kunnen noemen van een duurzame transformatie, want de fundering en het betonskelet vormen de meest kostbare onderdelen van een gebouw. Daardoor kon de verbouwing ook relatief snel gebeuren.

Leidsestraat 100

Het stadsgezicht is er zeker op vooruit gegaan, want het gebouw manifesteert zich nu meer als een traditioneel Amsterdams winkel/woonhuis, beneden een winkel met een hoge pui, daarboven etagewoningen. De gevel wordt beëindigd met een zinken kap waarin forse dakkapellen zijn geplaatst. De gevel is zowel horizontaal als verticaal geleed door raamnissen, waardoor de suggestie wordt gewekt van een pilastergevel, vergelijkbaar met het winkelpand op Leidsestraat 106 uit 1918. Net als bij het dat pand bestaan de borstweringen uit verticaal geplaatste bakstenen, een soort siermetselwerk, en dat is de enige versiering aan deze strakke gevel. Het materiaalgebruik, de ijzeren pui, de witte steen, het zinken dak, is echter weinig Amsterdams. Het is precies daarin waarin de ontwerpers een eigen karakter mogen leggen, want de welstandsnota De Schoonheid van Amsterdam vereist wel een klassieke gevelindeling, maar geen traditioneel materiaalgebruik.
Wie het oorspronkelijke ontwerp beziet, valt op dat het accent op de voorgevel, het hoge in de dakkapel doorlopende venster, viervoudig ook op de zijgevel was bedoeld, maar dat heeft de welstandscommissie weten te voorkomen. Daardoor is het ontwerp minder schreeuwerig geworden en voegt het zich beter in het beschermd stadsgezicht.
Toch had de welstandscommissie nog wel strenger kunnen zijn. Het veranderen van de dakkapellen van de zijgevel is een aanzet tot iets wat ingrijpender had moeten gebeuren: het zodanig veranderen van de zijgevel dat deze zich anders manifesteert dan de voorgevel in de winkelstraat, bijvoorbeeld in hoogte en materiaalgebruik. De hiërarchie tussen hoofd- en zijstraat had tot uitdrukking moeten komen in een verschil tussen de voor- en zijgevel, zoals bij alle oude hoekpanden het geval is. Het is ook on-Amsterdams om het metselwerk door te zetten tot op grondniveau. De etalageruiten lopen bovendien zonder borstweringen door tot op de grond. Dat is in strijd met de welstandsregels. Het mag geen navolging krijgen.

Het verschijnen van een nieuw gebouw in de Amsterdamse binnenstad gaat altijd gepaard met kritiek, want het blijkt vrijwel onmogelijk de kwaliteit te bouwen die vroeger vanzelfsprekend was. Vergelijk het pand eens met het eerder genoemde pand op nr. 106. Wat een verschil in detaillering! Daarmee vergeleken is dit pand heel strak en heeft het slechts uitdrukking gevonden in de met de liniaal getrokken lijnen. Door de oogharen lijkt het wel een mini-Maupoleum, maar dan daaraan toegevoegde verticale lijnen, alsof de ontwerpers niet konden kiezen tussen een nadruk op horizontaliteit of verticaliteit. Het ontwerp hinkt zo bezien op twee benen, de ene de door de welstandsnota opgelegde eisen, de andere op de modernistische architectenwens iets totaal anders te willen doen. Zo zal het gebouw later wellicht worden beoordeeld, als een poging iets te bouwen in de binnenstad dat passend is, maar toch voorzien van een eigen handtekening. Dat is precies wat de welstandscommissie wil, dus zo bezien is het ontwerp geslaagd: het kreeg immers de vereiste goedkeuring. Maar had het niet beter gekund, bijvoorbeeld door traditionele materialen te gebruiken die beter passen bij het stadsgezicht?

(*) https://cie.nl/page/1868/leidsestraat-100?lang=nl

(30 november 2020)