Amsterdam Monumentenstad

Openbare preek in het veld, 1566, Simon Fokke, 1782 – 1784, ets (Rijksmuseum)

Als gevolg van de opschorting van de plakkaten volgden in de zomer van 1566 vele hagepreken. Men werd steeds vrijmoediger. Op juli vond een eerste nog geheime bijeenkomst plaats buiten de Haarlemmerpoort van predikant Jan Arentsz. Daarna volgde op 14 juli in Hoorn een hagepreek, eveneens door Jan Arentsz. Het was de eerste openbare hagepreek in Holland. Een week later preekte Pieter Gabriël in Overveen. Veel Amsterdammers kwamen hierop af, de wegen stonden vol met karren en de herbergen waren vol. De preek duurde vier uur onder in de brandende zon.

Pas op 31 juli achtte men de tijd rijp voor een preek onder de muren van Amsterdam. Net buiten de Haarlemmerpoort vond deze plaats, een preek door Jan Arentsz. De burgemeesters riepen de hulp in van de schutters, maar die weigerden tegen de preek op te treden. De preek was volgens een Minderbroeder niets dan "schelden ende schrollen op die gheestelyckheyt". Al op 4 augustus vond op dezelfde locatie opnieuw een preek plaats. Ditmaal wilde de nieuwe schout Pieter Pietersz - die de geliefde Willem Bardes was opgevolgd -, een voorstander van strenge vervolgingen, met zijn manschappen ingrijpen maar zij werden tegengehouden door de rot schutters in de Haarlemmerpoort. Dit betekende dat de protestanten feitelijk onder bescherming van de schutterijen stonden.

Hierdoor aangemoedigd hield Jan Arentsz op 21 augustus een preek in de Lastage, dus in een gebied binnen de jurisdictie van de stad. Er werd niet tegen opgetreden. Het zag er goed uit voor de protestanten. Maar nadat op 23 augustus de Beeldenstorm uitbrak, was het uit met het gedogen. De schutterijen schaarden zich weer aan de zijde van het katholieke stadsbestuur. De zomer van de hagepreken was afgelopen.

(14 juli 2015)