Amsterdam Monumentenstad

Albert Dock Liverpool. Op de achtergrond het historische waterfront met een voorbeeld van de nieuwbouw.
Foto © Wikipedia

Op de jaarlijkse bijeenkomst van het Werelderfgoedcomité, in juli 2021 in Fuzhou, China, besloot de UNESCO op advies van ICOMOS de Engelse stad Liverpool te schrappen van de Werelderfgoedlijst. Het historische waterfront van de maritieme handelsstad is volgens de UNESCO door nieuwbouw zodanig aangetast, dat de plaats op de Werelderfgoedlijst niet langer gerechtvaardigd is.

Liverpool was al eerder door de UNESCO gewaarschuwd. In 2012 werd de stad op de zgn. rode lijst geplaatst, Werelderfgoed in gevaar, vanwege nieuwbouw in het historisch waterfront. De stad nam echter niet de noodzakelijke stappen om het werelderfgoed daadwerkelijk te beschermen. Integendeel, nu besloten is een voetbalstadion te bouwen in het historisch waterfront is voor de UNESCO de maat vol en is de stad definitief van de lijst verwijderd. Het Werelderfgoedcomité spreekt van een "onomkeerbaar verlies aan authenticiteit en integriteit van het werelderfgoed". (1)

Het Liverpoolse gemeentebestuur reageerde dat zij moest kiezen tussen behoud van erfgoed enerzijds en de ontwikkeling van de stad anderzijds, een standpunt dat ons bekend in de oren klinkt. Lokale critici hebben laten weten dat het hier in werkelijkheid gaat om de massaliteit van de nieuwbouw en het gebrek aan kwaliteit daarvan, aangezien erfgoed en dynamiek wel degelijk samen kunnen gaan. (2)

Het is niet de eerste keer dat het Werelderfgoedcomité besluit een ‘site’ van de lijst te schrappen. In 2009 gebeurde dat al eerder met het Duitse Elbedal, vanwege de bouw van een brug, precies op een punt waar men nog een schitterend uitzicht had op de stad Dresden. (3)

De uitzonderlijke maatregel om Liverpool te schrappen is niet alleen een fiasco voor de Engelse autoriteiten, maar dient tevens een waardevolle les te zijn voor allen die een UNESCO-aanwijzing niet serieus nemen. In Amsterdam gaat het om haar zeventiende-eeuwse Amsterdamse binnenstad met de grachtengordel als kerngebied en de rest van de binnenstad als bufferzone, net als Liverpool een koopmansstad met een historisch waterfront, met dat verschil dat het in Liverpool om het kerngebied ging, in Amsterdam om de bufferzone. Echter, ook in Amsterdam is sprake van een voortgaande aantasting van authenticiteit en integriteit van het werelderfgoed. Het betreft daarbij niet alleen om de aantasting van de integriteit door hoogbouw zichtbaar vanuit de binnenstad en visuele vervuiling als reclamewildgroei, MUPI’s en LED-schermen, maar ook om de aantasting van de authenticiteit door een erosie van monumentale waarden door de toeristische exploitatie, waardoor het gebruik van het monument ongunstig wordt beïnvloed, en door verbouwingen ten behoeve van verhuur of verkoop, waardoor waardevolle interieurs worden gesloopt. (4) Wellicht wordt het tijd dat belanghebbenden een zwartboek samenstellen.

Het spreekt voor zich dat het schrappen van een site vanwege haar vernietiging beter voorkomen kan worden door een tijdiger ingrijpen van de UNESCO. De VN-organisatie kan immers een site alleen maar schrappen en daarmee is het werelderfgoed in feite opgegeven; andere sancties dan het plaatsen op de lijst ‘werelderfgoed in gevaar’ zijn er niet. De verantwoordelijkheid voor het behoud en de bescherming ligt bij de ‘state party’. Het is daarom beter dat de UNESCO niet alleen de ‘siteholder’ (de gemeente), maar beter nog de ‘stakeholders’ tijdig aanzet tot actie. Met steun van de UNESCO kunnen deze belanghebbenden meer bereiken, zeker wanneer een siteholder het eigenlijk allemaal weinig interesseert zoals het geval was in Liverpool. (5) In dat verband is de gelijktijdige plaatsing van het Rosia Montana-landschap in Roemenië op de Werelderfgoed- en op de Werelderfgoed in Gevaar-lijst van groot belang te noemen. Dit moet gezien worden als een overwinning van plaatselijke behoudsorganisaties, waaraan de UNESCO met de in dit geval dubbele aanwijzing belangrijke steun heeft verleend. (6) Zo zou je willen dat de UNESCO opereerde, ook ten aanzien van Amsterdam. Voordat het te laat is.

Walther Schoonenberg
Lid ICOMOS

Voetnoten:
(1) Zie: https://whc.unesco.org/en/list/1150 en WHC/21/44.COM/7A.Add (vanaf p. 52).
(2) Oliver Wainwright. 'Liverpool has been vandalising its waterfront for a decade - it’s shocking Unesco didn’t act sooner'. The Guardian, 21 juli 2021: https://www.theguardian.com/artanddesign/2021/jul/21/liverpool-unesco-world-heritage-status-stripped
(3) Walther Schoonenberg. ‘Elbedal niet langer Werelderfgoed’. Binnenstad 236 (oktober 2009)
(4) Walther Schoonenberg. ‘Monumentaal interieur gesloopt. Leidsekade 100-101-102’. Binnenstad 301/302 (apr./mei 2021). Zie ook: Walther Schoonenberg. 'High-rise Development Outside the 17th Century Canal Ring of Amsterdam'. World Heritage at Risk. World Report 2016-2019. Berlijn: ICOMOS, 2020: p. 101-103.
(5) Zie ook genoemd artikel in The Guardian.
(6) www.europanostra.org

(29 juli 2021)