Amsterdam Monumentenstad

De ontdekking van plafondschilderingen van De Lairesse in het depot van RCE

In de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) is een driedelige plafondschildering van 27 m2 gevonden van Gerard de Lairesse. De plafondschildering komt uit de 'geschilderde zaal' van Herengracht 132, waarvan ook andere interieuronderdelen bewaard zijn gebleven. De vondst werd gedaan door Margriet van Eikema Hommes en Eric Domela Nieuwenhuis. Ze bleken decennialang opgerold in het depot van de RCE te liggen. Ze zijn nu uitgerold en worden gerestaureerd.

Gerard de Lairesse (1640-1711) is één van de beroemdste Nederlandse schilders uit de Gouden Eeuw. Hij was de belangrijkste schilder van interieurs in Amsterdamse grachtenhuizen en buitenplaatsen in de 17de eeuw, maar hij vervaardigde ook plafondschilderingen voor lustslot Soestdijk en Paleis Het Loo van Stadhouder-Koning Willem III. Zijn plafondschilderingen werden in zijn tijd zeer geroemd en bewonderend 'hemelen op aarde' genoemd. Door de eeuwen heen zijn deze schilderingen bijna allemaal verloren gegaan en slechts een handvol bleef bewaard.

De zaal met beschilderingen en betimmeringen uit 1684/85 en verder 19de-eeuwse aankleding

In het grachtenhuis van de doopsgezinde zijdekoopman Jacob de Flines (1655-1720), Herengracht 132 was de zaal door Johan Glauber beschilderd met arcadische landschappen, die door De Lairesse met figuren werd gestoffeerd. De beschilderingen waren in de zaal opgenomen in een betimmering met Korinthische pilasters. Het plafond van De Lairesse, dat nu is ontdekt, bestaat uit drie stukken met in het midden een trompe l'oeil met een opening naar de lucht, waaronder de Faam op een bazuin blaast. Het interieur uit 1685 werd in 1910 uit het pand verwijderd en de onderdelen raakten verspreid. De behangsels van Glauber en De Lairesse bevinden zich thans in de collectie van het Rijksmuseum, de betimmering bevindt zich in het depot van het Amsterdam Museum. Nu ook de plafondschildering is opgedoken, blijkt de zaal volledig bewaard gebleven.

Eigenlijk zou de kamer, die in de 17de eeuw al beroemd was, in ere hersteld moeten worden. De beste bewaarplaats is altijd de oorspronkelijke locatie. Herengracht 132 brandde deels af op 1 januari 2008 en werd uiteindelijk in 2014/16 gerestaureerd. Veel moeite werd gestoken in het herstel van het interieur. Daar zou nu de geschilderde kamer aan toegevoegd kunnen worden. De eerstvolgende stap is echter een reconstructie van de kamer in het Amsterdam Museum?

(26 april 2023)