Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 497

Adres: Herengracht 497
Oud adres: X403, wijk 57, klein nr. 67, kadaster I4427, verponding 3812
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1664, 1837, 1870±
Opdrachtgever: Willem van Loon (1633-1695) en Maria Geelvinck
Eigendom: Kattenkabinet
Restauratie: 1994

(22 afbeeldingen)

Herengracht 497

Herengracht 497 is gebouwd in 1664 in opdracht van Mr. Willem van Loon (1633-1695), oud schepen en burgemeester van de stad. Zijn broer Adriaen bouwde het identieke buurpand Herengracht 499 dat echter niet meer bestaat. Het is een 17de-eeuws dubbel huis en heeft een lijstgevel met een driehoekig fronton op de middenrisaliet, in de stijl van het Hollands Classicisme. De dubbele stoep en de ingang op de beletage zijn in 1837 verwijderd, terwijl de T-ramen en vensteromlijstingen in 1880/90 zijn gemaakt. Ondanks de 19de-eeuwse wijzigingen is de 17de-eeuwse gevel, die te zien is in het Grachtenboek van Caspar Philips, goed te herkennen. Vanaf 1885 werd het huis bewoond door de bankiersfamilie Van Eeghen waaronder de bekende archivaris en historica juf. Isabelle van Eeghen. Tegenwoordig bevindt zich hier het Kattenkabinet.

In het interieur veranderde het 17de-eeuwse voorhuis, de hal achter de ingang, in de 19de eeuw in een stijlkamer. Ook de andere kamers hebben een fraai 19de-eeuws interieur. De Joodse bankier John Samuel Raphael, van Engelse afkomst, eigenaar van 1869 tot 1885, liet waarschijnlijk direct na de aankoop op de beletage in de linker-voorkamer een neo-Lodewijk XIV-interieur aanbrengen: onder andere werden op het balkenplafond beschilderingen aangebracht. Ook de betimmeringen en spiegels dateren van deze verbouwing. In de linker-achterkamer werd een muziekkamer ingericht, met een fraai kleurrijk plafond met een beschildering met putti.

Tijdens de restauratiewerkzaamheden in 1994 aan het interieur van de voorkamer werd ontdekt dat het cassettenplafond, waarvan de balken vakken vormen, 17de-eeuws was: bij het wegkrabben van de verf kwam een 17de-eeuwse schildering op de planken tevoorschijn. Er volgde een dilemma: mag een origineel interieur worden afgebroken om een ouder interieur in het zicht te brengen? Uiteindelijk werd besloten in de 19de-eeuwse kamer als het ware een venster te maken op de 17de eeuw: de 17de-eeuwse plafondschildering van het middenvak werd in het zicht gebracht, de andere vakken behielden hun 19de-eeuwse beschildering (daaronder bevindt zich niet een figuratieve maar een decoratieve beschildering). Overigens bleek het niet gemakkelijk om de verflaag te verwijderen zonder de 17de-eeuwse schildering te beschadigen, maar uiteindelijk is het gelukt na het bouwen van een speciale machine. De werkzaamheden werden uitgevoerd door Milko den Leeuw en ARRS.

De 17de-eeuwse plafondschildering stelt de Amsterdamse Stedemaagd in de personificatie van de waarheid voor (zie het zonnetje) en wordt geëerd met een gouden kroon: de waarachtige stedemaagd bekroond door goud. Deze beschilderingen kunnen gedateerd worden op ca. 1660-1675, omdat de picturale nieuwigheden van De Lairesse zoals de overtuigde weergave van figuren in het verkort nog ontbreken.

In 1885 kwam het pand in eigendom van Pieter van Eeghen. Hij liet in 1886 de rechter-voorkamer in renaissancestijl verbouwen tot eetkamer. De betimmeringen, de schoorsteen en het imitatiegoudleer werd gecompleteerd met meubilair in Hollandse renaissancestijl. Herengracht 497 is het geboortehuis van juf. Isabella van Eeghen die later verhuisde naar Prinsengracht 556. Daarna kwam mr Chr. Van Eeghen.

Gebruikte literatuur:

• I.H. van Eeghen. 'Het huis Herengracht 497 te Amsterdam en zijn bewoners'. Jaarboek Amstelodamum 48 (1956): p. 43-90
• I.H. van Eeghen. 'Tischbein op Herengracht 497'. Maandblad Amstelodamum 74 (1987): p. 64-66
• Coert Peter Krabbe. Huizen van fortuin. Wooncultuur aan de Amsterdamse grachten, Amsterdam 2020: p. 51, 268
• Marius van Melle. 'Juffrouw Van Eeghen. 1913-1996'. Ons Amsterdam 50 (1998): p. 301-305
• Milko den Leeuw. 'De stedenmaagd met goud bekroond.' In: Milko den Leeuw en Martin Pruijs (red.). De Gouden Bocht van Amsterdam. Den Haag, 2006: p. 100-101
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 155, 157.
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 46-47
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993; p. 316

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1662
Adres: Herengracht 497
Adressen: Herengracht 497 A B C D E F G
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Huis (1666/67) van 6 traveeën, onder schilddak. Gevel met middenrisaliet waarop fronton (uit de bouwtijd, doch vensters en onderpui XIX B).

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]