Herengracht 59 
De Hond
Huisnaam: De Hond
Adres: Herengracht 59
Oud adres: SS213, wijk 31, klein nr. 290, kadaster F703, verponding 5496
Postcode: 1015BC
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Verhoogde halsgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1659
Eigendom: Vereniging Hendrick de Keyser 1918
Restauratie: 1963/64
(18 afbeeldingen)
Vroeg voorbeeld van een huis met dwars geplaatst achterhuis met tussen voor- en achterhuis een binnenplaats en trappenhuis, mooi voorbeeld van een verhoogde halsgevel met pilasters, gebogen topfronton, Ionische pilasters over twee verdiepingen, Ionische pilasters in hals, twee festoenen, twee oeil-de-boeuf's, jaartalsteen in top, weinig aan veranderd, oorspronkelijke gevelsteen met hond verdwenen. 17de-eeuws achterhuis met antieke keuken.
De verhoogde halsgevel is een overgangstype van de trapgevel naar de (gewone) halsgevel, beïnvloed door het Hollands classicisme, en wordt gebouwd in de periode 1640-1670. Pilastergevels worden in dezelfde periode gebouwd en dus zijn de meeste verhoogde halsgevels ook pilastergevels (geldt omgekeerd niet persé, omdat de pilastergevel ook kan worden toegepast bij het dubbele huis). Herengracht 59 is een goed voorbeeld van een verhoogde halsgevel met pilasters, het zgn. Vingboons-type (alhoewel Vingboons zelf ook veel gevels ontwierp zonder pilasters). Ter vergelijking: Herengracht 61-63 zijn gewone halsgevels (ook 17de-eeuws). Het betreft hier niet een ontwerp van Vingboons zelf, maar een navolging door anonieme meester-timmerman. De Amsterdamse monumentenkenner Henk Zantkuijl sprak daarom wel van 'aannnemersclassicisme". De gevel heeft Ionische pilasters over twee verdiepingen en ook (verschillende) Ionische pilasters in de hals. De top wordt bekroond door een gebogen fronton. Uit het Grachtenboek blijkt dat er oorspronkelijk ook een gevelsteen met een hond was.
Het grachtenhuis werd in 1918 eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser, één van de eerste aankopen van deze restaurerende instelling. Daardoor werd het pand gered en was vervanging door nieuwbouw definitief van de baan. In het Jaarverslag van de Commissie voor het Stadsschoon van 1915/16 was een gevelontwerp afgedrukt voor nieuwbouw ter plaatse. Dat is niet gerealiseerd. Het monument is in 1963 gerestaureerd.
Het huis is een vroeg voorbeeld van een huis met dwars geplaatst achterhuis. Uit bouwhistorisch onderzoek gedaan in 1963 is vastgesteld dat het grachtenhuis uit 1659 een klein blind achterhuis had bestaande uit een kelder, een kamertje en zoldertje. In deze kelder zijn bouwsporen aangetroffen van een keukenschouw die daarna bij de restauratie is gereconstrueerd. Verder is gebleken dat dit huis nog de spiltrap had op de voor de 17de eeuw gebruikelijke plaats, tussen voor- en achterkamer in het voorhuis (niet meer aanwezig), maar dat er ook al een spiltrap in het tussenlid tussen voor- en achterhuis was (de gebruikelijke plaats vanaf de 2de helft van de 17de eeuw en de gehele 18de eeuw).
Gebruikte literatuur:
- R. Meischke, H.J. Zantkuijl, W. Raue en P.T.E.E. Rosenberg. Huizen in Nederland. Amsterdam. Zwolle, 1995: p. 233-235
- Vincent van Rossem. 'De vermaerde koopstad van Amstemredam.' In: Martha Bakker, Vincent van Rossem (red.). Amsterdam maakt geschiedenis. Amsterdam, 2004: p. 25
- Henk Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993, 2e druk 2007: p. 344
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1529
Adres: Herengracht 59
Adressen: Herengracht 59 A B
Inschrijvingsdatum: 13-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met pilaster-halsgevel met oeils-de-boeuf (1659), voorzien van een pui met gesneden deur (plm 1800).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: augustus 2016