Amsterdam Monumentenstad

In de periode van het Hollands classicisme komt de verhoogde halsgevel voor. De verhoogde halsgevel lijkt een een overgangstype tussen de trap- en de halsgevel, maar de gewone halsgevel komt ook al vanaf ±1640 voor. De verhoogde halsgevel heeft twee trappen, zodat aan beide zijden twee hoeken van 90° voorkomen, welke zijn opgevuld met vleugelstukken. De ‘gewone’ halsgevel heeft aan beide zijden slechts één grote hoek van 90°. Classicistische elementen als pilasters, kroonlijsten en frontons worden op grote schaal toegepast. Verhoogde halsgevels zijn doorgaans zgn. pilastergevels, aangezien deze in de periode ±1640-±1670 in de mode zijn. Deze periode betreft nl. de bloeiperiode van het Hollandse classicisme in Amsterdam (±1630-±1675). Pilasters worden echter eveneens toegepast bij andere geveltypes, zoals gewone halsgevels en lijstgevels.

Keizersgracht 319

Oude Turfmarkt 145, linkerdeel van een tweeling

Pionier op dit gebied was Philips Vingboons, een leerling van Jacob van Campen, die zich toelegde op het ontwerpen van gevels voor grachtenhuizen. OZ Voorburgwal 239 (1634), een trapgevel die al erg lijkt op de verhoogde halsgevel, wordt toegeschreven aan Philips Vingboons, maar het is zeer twijfelachtig of hij hierbij betrokken was. Voorbeelden van de verhoogde halsgevel waarvan wel met zekerheid kan worden gezegd dat deze architect het ontwerp heeft geleverd, zijn Keizersgracht 319 (1639) en Oude Turfmarkt 145 (1642/43).

Voorbeelden van verhoogde halsgevels met pilasters zijn: Keizersgracht 319 (1639), OZ Achterburgwal 167-169 (1641), Oude Turfmarkt 145 (1642/43), Nieuwendijk 161 (1649), Prinsengracht 36 (1650), OZ Achterburgwal 66A (±1650), Herengracht 91 (1657), Herengracht 59 (1659), Amstel 14 (Het Wapen van Londen, 1661), Prinsengracht 92 (1661), Keizersgracht 401 (Marseille, 1665) en OZ Achterburgwal 201 (1673). Sommige verhoogde halsgevels hebben alleen pilasters in de hals: Singel 410 (1647), NZ Voorburgwal 274 (±1680). Voorbeelden van verhoogde halsgevels zonder pilasters zijn: Herengracht 281-283 (1660), Spuistraat 90 (1665), Leidsegracht 72 (1666), Keizersgracht 387 (1668). Soms komen verhoogde halsgevels voor, waarvan de onderste trap even breed is als de ondergevel, waardoor een rechte hoek en dus ook vleugelstukken ontbreken. Deze gevels zouden op hun beurt weer een overgangstype tussen de verhoogde en 'gewone' halsgevel kunnen worden genoemd, maar dat zou te ver voeren. Voorbeelden zijn: OZ Voorburgwal 187 (1663) en Herengracht 416 (1667).