Herengracht 550-552 
Adres: Herengracht 550-552
Oud adres: 550: Y204, wijk 59, klein nr. 596, kadaster I1183, verponding 5172
552: Y205, wijk 59, klein nr. 597, kadaster I1184, verponding 5171
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Historiserend
Bouwjaar: 1968
Architect: J. Trapman
Opdrachtgever: Bank Mees & Hope
Eigendom: Waldorf Astoria Hotel
Restauratie: 2012-2014
(15 afbeeldingen)
Nieuwbouw uit 1968 in historische stijl in opdracht van Bank Mees & Hope, oogt als twee drie-raams-brede huizen onder één lijstgevel met dwarsdak (lijst is hergebruikt en dateert uit ca. 1870). Twee dakkapellen. Ingang in souterrain. Interieur: zaal met betimmeringen en plafond in Lodewijk XV-stijl, twee grisailles (bovendeurstukken) van Abraham van Beesten en beschilderde behangsels van Jacob Maurer uit 1768 (gesigneerd en gedateerd) uit oude pand Herengracht 550 behouden gebleven als onderdeel in nieuwbouw (de zaal hangt in een staalskelet). Vanwege 'herontdekking' van deze zaal wordt het bankgebouw uit 1968 op 18 januari 2011 op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst.
Herengracht 550-552 is een voorbeeld van historiserende architectuur en ziet er eeuwen ouder uit dan het in werkelijkheid is. Dit 19de-eeuws ogende grachtenpand werd in 1968 gebouwd in opdracht van de bank Mees & Hope naar ontwerp van architect J. Trapman. Het 19de-eeuwse uiterlijk is vooral het gevolg van de afsluitende kroonlijst, afkomstig van het oude gesloopte grachtenhuis en dateert van circa 1870. De lijst is hergebruikt en gekopieerd over de gehele breedte van de nieuwbouw. Het in 1968 gebouwde bankgebouw is een goed voorbeeld van wat men in de jaren zestig 'regeneratie' van oude monumentale panden noemde, namelijk “een aanpassing van de indeling, gericht op een nieuw gebruik van de panden”, waarbij “het bewaren van een wand belangrijker is dan het bewaren van een geïsoleerd perceel”. Het bankcomplex van Mees & Hope bestaat uit de panden Herengracht 546, 548, 550-552 en 554, maar ook uit de panden Keizersgracht 679, 681, 683 en 685-689. Later is daar nog Herengracht 542-544 en 556 aan toegevoegd. Het voormalige bankcomplex beslaat dus een groot deel van het bouwblok tussen Reguliersgracht en Utrechtsestraat. Het complex Herengracht 546 t/m 554 bestaat uit een groot gebouw met staalskelet, waaraan de bewaard gebleven individuele grachtengevels als het ware zijn opgehangen. Er resten dus weinig historische details. Bovendien is er in 1968 een ondergrondse parkeergarage gemaakt onder de beschermde keurtuin, toegankelijk via een doorgang door Keizersgracht 689: in de tuin bevindt zich een als tuinhuis gecamoufleerde lichtkoepel.
Herengracht 550-552 werd op 18 januari 2011 op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. De reden daarvoor is de 'herontdekking' van een stijlkamer uit het in 1968 gesloopte Herengracht 550 dat op de oorspronkelijke locatie bewaard is gebleven. Het betreft de zaal van het achterhuis, die op ingewikkelde wijze op zijn plaats bleef, terwijl de rest van het gebouw werd gesloopt. In een artikel in Heemschut, geschreven door architect Trapman, staat een foto van het in een staalskelet opgehangen zaal. Het gaat om een zaal uit circa 1768 met betimmeringen en plafond in de vormgeving van de Hollandse Lodewijk XV-stijl waarvan de wanden zijn bespannen met beschilderde behangsels. De behangsels zijn gesigneerd en gedateerd: Jacob Maurer, 1768. De stijlkamer werd gemaakt in opdracht van de weduwe Hooft. Het pand was in 1747 eigendom geworden van Mr. Gerrit Danielsz Hooft, de kleinzoon van Mr. Gerrit Hooft, de broer van de bouwheer van het pand: burgemeester Mr. Henrick Hooft (in 1665 bouwde hij het pand). Zijn weduwe Maria Johanna van der Dussen gaf de opdracht voor deze stijlkamer. Beschilderde behangsels zijn in Amsterdam uiterst zeldzaam. Er bestaan nog maar circa twintig grachtenhuizen met dergelijke behangsels. Boven de deuren bevinden zich twee bovendeurstukjes, namelijk witjes, van Abraham van Beesten, eveneens gesigneerd en gedateerd. Het stucplafond heeft in de vier hoeken reliëfs met uitbeeldingen van de vier elementen aarde, water, lucht en vuur. Een aardig detail is de pronkkast die tevoorschijn komt wanneer men één van de behangsels naar boven schuift.
Het complex werd in 2012 verbouwd tot een luxe hotel, het Waldorf Astoria. Kosten noch moeite werden gespaard om van het betonnen complex een aantrekkelijk hotel te maken. Dat betekent dat het pand thans een semi-publieke functie heeft.
Gebruikte literatuur:
- I.H. van Eeghen. 'De schilderijenzaal van bank Mees & Hope N.V.' Maandblad Amstelodamum 59 (1972): p. 148-151
- I.H. van Eeghen e.a. Vier eeuwen Herengracht. Amsterdam, 1976: p. 598-599
- Ir. J.H. Mulder en ir. R. Meischke. 'De binnenstad van Amsterdam'. Bouwkundig Weekblad 73 (1955): p. 325-329
- Walther Schoonenberg. 'Herengracht 550-552. Nieuwbouw uit 1968 geplaatst op de monumentenlijst', Binnenstad 247 (aug. 2011)
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 164-165
- J. Trapman. 'Restauratie of regeneratie.' Heemschut 44 (1967): p. 82-91
Monumentenstatus: GM
Monumentennummer: 200624
Adres: Herengracht 550-552
Adressen: Herengracht 542-556
Inschrijvingsdatum: 18-01-2011
Redengevende omschrijving: In mei opende in zes van oorsprong zeventiende-eeuwse dubbelpanden aan de Herengracht Waldorf Astoria Amsterdam. Herengracht 548, waar de hoofdingang is, dateert van 1665. Bij een ingrijpende verbouwing begin achttiende eeuw, mogelijk door Daniel Marot, ontstonden de statige vestibule op de bel-etage en het zeer monumentale trappenhuis met koepel, beide rijkelijk voorzien van stucdecoraties. De twee voorkamers naast de entree bevatten interieurs uit diverse tijdvakken van de negentiende eeuw. Herengracht 550 heeft nog een schitterende rococozaal met arcadische landschapsschilderingen van Jacob Maurer uit 1768. In Herengracht 556 bleef onder meer een fraaie marmeren gang bewaard en in Herengracht 546 is een voormalige bankkluis in het souterrain omgetoverd tot bar. In de tuin staat het restant van eeen tuinhuis met koepel uit omstreeks 1750.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: juli 2020