Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 520

Adres: Herengracht 520
Oud adres: X482, wijk 58, klein nr. 581, kadaster I1110, verponding 4431
Postcode: 1017CC
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Lodewijk XIV
Bouwjaar: 1686, 1725/26
Opdrachtgever: Jeronimus de Haze de Georgio (1651-1725) (1686), Anna de Haze (1690-1761) / Gillis Graafland (1689-1727) (1726), Hendrik Hoeufft / Margaretha Geelvinck (1781)

(49 afbeeldingen)

Herengracht 520

Dit uitzonderlijk grote dubbele huis is gebouwd in 1686, maar verbouwd in 1726. Het 17de-eeuwse huis is in de kern nog aanwezig en werd gebouwd in opdracht van Jeronimus de Haze de Georgio (1651-1725), die tussen 1695 en 1717 dertien maal werd benoemd als burgemeester. Erg geliefd was hij niet: hij stond bekend als rancuneus en hebzuchtig. Hij was één van de rijkste Amsterdammers aller tijden. De Haze en zijn vrouw, die ook 1725 overleed, lieten bij hun dood een vermogen na van bijna vijf miljoen. De lijstgevel in Lodewijk XIV-stijl dateert uit 1726/27 en werd aangebracht door de volgende bewoners: Anna de Haze (1690-1761) die in 1710 was getrouwd met Gillis Graafland (1689-1727) en in 1725 het huis erfde. Volgens Bicker Raye was Anna de Haze "de rijkste dame in deze gehele stad". Zij wilde met de verbouwing van het huis van haar oom alle andere grachtenhuizen overtreffen. Vooral de deuromlijsting met zijn Ionische pilasters en snijraam is bijzonder rijk uitgevoerd. De ingangspartij ontleent zijn deftige karakter vooral ook aan de dubbele stoep met harpstukken. Merk op hoe de stoepbalustrade meebuigt met de lijn van de harpstukken. Ook de flesbalusters op de stoep dateren uit 1726. De gevel heeft versieringen onder de ramen en een rijk geaccentueerde middentravee. De ingang en de venster daarboven hebben omlijstingen. De rechte kroonlijst met consoles heeft een open balustrade met gesloten middenverhoging met alliantiewapen en kroon en verder vier vazen. Het alliantiewapen in de middenverhoging op de kroonlijst werd overigens in 1781 gewijzigd. In dat jaar bewoonden Hendrik Hoeufft (1747-1823) en Margaretha Lievina Geelvinck (1750-1818) het huis (ze hadden het in 1779 gekocht). Het is hun alliantiewapen dat de gevel siert. Het huis staat bij stadsgidsen bekend om de anekdote dat Lodewijk Napoleon hier gelogeerd zou hebben, voordat hij zich vestigde in het voormalige stadhuis, het huidige Paleis op de Dam.

Achter de voordeur bevindt zich een later aangebracht tochtportaal. In 1726 was dit portaal er nog niet. In de 18de eeuw wilde men een onbelemmerd uitzicht hebben op de marmeren gang met stucwerk in dezelfde vormentaal als de voorgevel. De gang uit 1726 behoort tot de meest monumentale gangen van Amsterdam. Het is een gaaf voorbeeld van de late Amsterdamse Lodewijk XIV-stijl van het atelier Van Logteren. Fischer schrijft het stucwerk toe aan Ignatius van Logteren die werd geholpen door zijn zoon Jan van Logteren. Het feit dat de toegepaste vormentaal van Daniël Marot wordt toegepast door de Van Logterens ziet Fischer als het bewijs voor de toeschrijving, want de Van Logterens zagen zichzelf als de authentieke erfgenamen en voortzetters van Daniël Marot. De Van Logterens benutten vooral de prenten van Daniël Marot en bij Herengracht 520 is de toepassing van die vormentaal in een breder programma gerealiseerd dat de trend zet voor wat komen gaat. Behalve decoraties en zes dessus-de-porte-reliëfs in stucwerk bevinden zich in nissen twee grote stucbeelden. Tegenover deze nissen bevindt zich het monumentale trappenhuis met lichtkoepel. De zes bovendeurstukken zijn nog door Ignatius gemaakt, maar de twee stucbeelden, die de Losbandigheid en Matigheid voorstellen, zijn vermoedelijk al gemaakt door zijn zoon Jan. Het nieuwe van de stucbeelden is dat ze zich nauwelijks nog als reliëfs manifesteren, maar als bijna vrijstaande beelden op piëdestallen (waarbij Herengracht 548 als een tussenstap kan worden gezien). Ook met de toepassing van twee grote Marot-vazen in het trappenhuis had het huis De Haze een primeur in Amsterdam.

De trapbaluster in vlammende acanthusstijl is duidelijk van een andere hand dan het stucwerk van de gang. Misschien is het nog van 1686 in welk geval het fraaie houtsnijwerk twee verbouwingen heeft overleefd.

De verbouwing van 1781-1783 heeft kamers in Lodewijk XVI-stijl opgeleverd, waarvan de linker-voor- en achterkamer behouden zijn gebleven. In deze kamers bevinden zich witmarmeren schouwen, stucplafonds en bovendeurstukjes. Vooral de bovendeurstukjes gemaakt door Joannes van Dregt (1737-1807) zijn bijzonder: het betreft het vroegste voorbeeld van een Etruskische cameeënstijl. Het schouwstukje in de linker-voorkamer is echter gemaakt door Nelly Bodenheim in ca. 1927 in de trant van Van Dregt. (De behangsels die Jurriaan Andriessen ontwierp voor dit huis zijn echter niet bewaard gebleven.)

De achtergevel dateert nog uit 1686 en toont een grote zonnewijzer. Achterin de uitzonderlijk diepe tuin staat aan de Keizersgracht het koetshuis (Keizersgracht 635). De koetsier woonde op de bovenverdieping van het koetshuis. Aan de achtergevel van het Herengracht-huis hangt de bel die geluid werd om de koetsier te laten "opdraven". De koets werd op de Keizersgracht naar buiten getrokken om helemaal om het blok heen vervolgens op de Herengracht voorgereden te kunnen worden.

Gebruikte literatuur:

• Mej. B.M. Bijtelaar, 'Het Huis Herengracht 520', Jaarboek Amstelodamum 80 (1988): p. 77-104
• P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren, Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan de Rijn, 2005: p. 201-211
• Hans Tulleners. De Gouden Bocht. 21 monumenten aan de Amsterdamse Herengracht. Open Monumentendag 1989. Amsterdam, 1989: p. 83
• Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 54-55
• Pieter Vlaardingerbroek, De wereld aan de Amsterdamse grachten. Amsterdam, 2013: p. 99
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 454, 458, 485, 560

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1880
Adres: Herengracht 520
Adressen: Herengracht 520
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis (plm 1725) met gevel met hoeklisenen, onder rechte stenen lijst met attiek. Gebeeldhouwde ingangspartij, vensterdorpels en stoep; 8 flesbalusters.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]