Herengracht 472 
Adres: Herengracht 472
Oud adres: X458, wijk 57, klein nr. 556, kadaster I1026, verponding 3830
Postcode: 1017CA
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwjaar: 1673, 1729/30, 1794±, na 1864
Architect: C. Outshoorn (na 1864)
Opdrachtgever: Dirck Mels en Martha van der Vult (1673), George Clifford jr. (1729/30), Jacob Hendrik Luden (1794), Leo Lippmann (na 1864)
(29 afbeeldingen)
17de-eeuws dubbel huis, lijstgevel, voltooid in 1673, metselwerk, kroonlijst, festoenen en basement nog 17de-eeuws, verbouwd in ca. 1730, attiek met een balustrade boven middelste drie raamassen brede middenrisaliet, dubbele stoep met fraai stoephek en deuromlijsting uit 1729/30, empire ramen uit begin 19de eeuw. Interieur: grootste gewelfde stucgang in Amsterdam, dateert uit 1673, waaraan toegevoegd 18de-eeuwse elementen, rechter achterkamer heeft een rijk en goed bewaard 19de-eeuws interieur.
De stadserven 23 en 24 in park C werden in 1665/66 gekocht door de zijdehandelaar Hans de Wollf (1614-1670), de zoon van de zuster van Vondel. Na de dood van Hans de Wollf worden in 1671 de erven weer voor 13.000 gulden verkocht aan de uit Dordrecht afkomstige remonstrantse koopman Dirck Mels (overleden ca. 1704). Hij en zijn vrouw Martha van der Vult lieten in 1673 op de twee kavels een dubbel huis bouwen met een bakstenen gevel met festoenen tussen de vensters en beeldhouwwerk rond de ingang. Op de bekronende kroonlijst stond een gesloten attiek (zie de tekening in het Kleine Grachtenboek). Het 17de-eeuwse grachtenhuis is in de kern nog aanwezig, al is het interieur in latere perioden gewijzigd. Echter, het is heel bijzonder dat dit grachtenhuis nog de oorspronkelijke 17de-eeuwse stucwerkgang heeft, gekenmerkt door in stucwerk gemaakte kruisgewelven en gordelbogen en vakken en nissen in de wanden. Het is een goed voorbeeld van de gewelfde stucgang die vanaf het einde van de 17de eeuw tot begin 18de eeuw in Amsterdam voorkomt, geïnspireerd op de galerijen in het stadhuis op de Dam van Jacob van Campen. De stenen gewelven werden nagebootst met een gewelfd stucplafond, opgehangen aan een houten draagconstructie die bestaat uit houten ribben.
In 1703 ging Dirck Mels failliet en werd het huis met een stal aan de Keizersgracht 573 gekocht door koopman en bankier George Clifford (1657-1727). Na zijn overlijden erft zijn zoon mr. George Clifford (1685-1760) het huis. Mr. George Clifford is lid van firma George Clifford & Zoonen en één van de bekendste liefhebbers en beoefenaars van de plantkunde en natuurlijke historie van zijn tijd. Zijn buitengoed De Hartekamp bij Bennebroek met de daarbij behorende tuin werd wereldberoemd door het werk Hortus Cliffortiaus (Amstelaedami 1737) van Linnaeus. Carl Linnaeus die van 1735 tot 1738 hortulanus was in dienst van George Clifford, ook als lijfarts.
De eerste belangrijke verbouwing vond plaats in 1729/30 in opdracht van zijn oudste zoon George Clifford jr. (1708-1757), eveneens lid van de bankiersfirma George Clifford & Zoonen, en wordt toegeschreven aan de Amsterdamse ontwerper Ignatius van Logteren. De jonge George Clifford, de oudste zoon van George Clifford en Johanna Bouwens, huwde in 1728 met Anna Sara Terschouw. Het jonge echtpaar ging wonen in Herengracht 472 (zijn vader bleef er wonen en verhuisde pas in 1743 naar een huis op de Keizersgracht). De gevel is toen gewijzigd door het aanbrengen van een nieuwe ingangspartij bestaande uit een dubbele stoep en een deuromlijsting (helaas bleef de gesneden deur niet bewaard, zie de deur van NZ Voorburgwal 264 uit 1730), evenals een nieuwe attiek op de gevel. (Helaas zijn de dakkapellen naast de attiek vervangen door een storende, in het dak liggende, beglazing). Kunsthistoricus Pieter Fischer ziet vooral in de deuromlijsting de hand van Ignatius van Logteren. In het interieur is de aankleding gewijzigd, o.a. verschenen er in de 17de-eeuwse gang panelen met vazen en bloemen in Lodewijk XIV-stijl boven de deuren. Het houtsnijwerk is van hoge kwaliteit.
De volgende verbouwing vond plaats in Lodewijk XVI-stijl in ca. 1794. Hiervan getuigen nog de linker-voor- en rechter-voorkamers en vermoedelijk ook de marmeren schouw in de rechter-achterkamer. Mogelijk dateren ook de empire-vensters en het basement met de gestreepte blokken en de verstrakte cordonband uit deze periode. Wie was de opdrachtgever van deze verbouwing? Later in de 18de eeuw wordt het huis nog bewoond door George's broer, Jan Clifford (1710-1772) die het huis bij de boedelscheiding in 1760 kreeg en al sinds 1737 was getrouwd met Anna Wolters (1717-1789). Na het opzienbarende faillissement van genoemde firma in 1773 wordt het huis in hetzelfde jaar door Anna Wolters voor 97.500 gulden verkocht aan Leonard Thomas de Vogel (overleden 1794) die er in gaat wonen met zijn vrouw Catharina van Lennep (1726-1793). Na de dood van Vogel wordt het huis in 1794 voor 75.000 gulden gekocht door de koopman Jacob Hendrik Luden (1765-1838). Gelet op de waardevermindering zal het huis niet toen al zijn gemoderniseerd. De opdrachtgever zal dus Jacob Luden zijn geweest.
In de 19de eeuw vonden diverse verbouwingen plaats. De belangrijkste, die van na ca. 1864 (1869?) door architect C. Outshoorn, heeft de bijzonder rijk geornamenteerde rechter-achterkamer (zaal) opgeleverd. De opdrachtgever was Leo Lippmann, consul-generaal van Luxemburg en lid van de bankiersfirma Lippmann, Rosenthal & Co. Hij het het huis in 1864 gekocht voor 55.000 gulden. Hij sterft kinderloos in 1883. Zijn zeer monumentale rechter-achterkamer is bijzonder goed bewaard gebleven, inclusief de oorspronkelijke kleurstelling. Het plafond is prachtig, evenals de bovendeurstukken. Het monumentale trappenhuis, tussen de linker voor- en achterkamer heeft een 19de-eeuwse vormgeving in neo-Lodewijk XIV, die uit deze periode dateert. Maar wie de moeite neemt om de trap omhoog te lopen, treft op de eerste verdieping nog de oorspronkelijke 17de-eeuwse rondbogen aan.
Gebruikte literatuur:
- P.M. Fischer. Ignatius en Jan van Logteren. Beeldhouwers en stuckunstenaars in het Amsterdam van de 18de eeuw. Alphen aan den Rijn, 2005: p. 272-273
- Theo Rouwhorst. 'XXXII. Gevelbasementen.' Binnenstad 249 (dec. 2011)
- Pieter Vlaardingerbroek. 'Gewelfde stucwerkgangen. De vroegste voorbeelden van stucplafonds in Amsterdam.' In: E.F. Koldewij (red.). Stuc. Zwolle, 2010: p. 130-139
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 382
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1864
Adres: Herengracht 472
Adressen: Herengracht 472
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel huis met gevel met middenrisaliet en hoeklisenen, onder rechte lijst en attiek op de middenrisaliet; 4 festoenen (1673). Versierde stoep, deuromlijsting, 6 flesbalusters, alles XVIIIb. Deur, snijraam en roedenverdeling XIX A. Snijraamhek XVIIIb. 2 gevellantaarns.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: april 2020