Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 412

Adres: Herengracht 412
Oud adres: II395, wijk 55, klein nr. 526, kadaster E4122, verponding 2811
Postcode: 1017BZ
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1664/1667, 1910, 1921
Architect: Philips Vingboons (1664), Ed. Cuypers (1910), A.A. Kok (1921)
Opdrachtgever: Guillaume Belin la Garde en Bregitta Ysbrandsdr. van der Hem (1664)
Restauratie: 2017

(35 afbeeldingen)

Herengracht 412

Dit dubbele huis met een breedte van 14,8 m is ontworpen door Philips Vingboons voor Guillaume Belin la Garde en Bregitta Ysbrandsdr. van der Hem. Het heeft een geheel zandstenen lijstgevel met pilasters en een groot driehoekig fronton boven een drie ramen brede middenrisaliet. Het is een goed voorbeeld van Hollands classicisme. In deze middenrisaliet zijn 2x4 pilasters op elkaar geplaatst. We treffen, geheel in overeenstemming met het architectuurtraktaat van Scamozzi, Composiet pilasters op de hoofdverdieping en Corinthische pilasters op de eerste en twee verdieping aan. Scamozzi beschouwde de Romeinse Composiet-orde niet als de hoogste orde, maar als een tussenvorm van Ionisch en Corinthisch. In Amsterdam zijn de voorschriften van Scamozzi veel nageleefd. Dit huis is daar een voorbeeld van. Ook de stadhuis op de Dam van Jacob van Campen heeft deze in de klassieke architectuur vrij ongebruikelijke volgorde. In de middenrisaliet zijn festoenen toegepast die sterk lijken op die van het stadhuis op de Dam. De zijtraveeën zijn onversierd. Het hoge dak heeft hoekschoorstenen. Het attiek is overigens later aangebracht (het loopt door over Herengracht 410 en is gemaakt in de 20ste eeuw toen 410 en 412 werden samengevoegd). In het timpaan zat oorspronkelijk een alliantiewapen. De lage verdieping (met ingang) is gelijkstraats, maar dat is altijd zo geweest, naar Italiaans voorbeeld (zie de tekening van Philips Vingboons). Echter, in het Grachtenboek van Caspar Philips is een 18de-eeuwse ingangspartij te zien. Deze is bij de verbouwing begin 20ste eeuw verwijderd. De 17de-eeuwse toestand zoals te zien is op de geveltekening van Philips Vingboons is toen hersteld. De 19de-eeuwse vensters zijn daarbij gewijzigd naar 18de-eeuwse roederamen. Bij dezelfde verbouwing, ten behoeve van een bankinstelling, werd het buurpand Herengracht 410 in stijl bij het pand getrokken.

Het tuinhuis uit 1718/20 is evenals het huis zelf 14,8 m breed en heeft een zandstenen middendeel met alliantiewapen, kuif en siervazen in Lodewijk XIV-stijl. Het is oorspronkelijk gebouwd in de 17de eeuw, maar verbouwd in de 18de eeuw. Op de plattegrond van Philips Vingboons komt dit tuinhuis al voor. De verbouwing in Lodewijk XIV-stijl betreft de middengevel met opzetstuk met alliantiewapen en siervazen en de ornamentale toevoegingen aan de zijgevels die nog hun oorspronkelijke 17de-eeuwse metselwerk (met klezoortjes) hebben behouden.

Gebruikte literatuur:

• Juliet Oldenburger. 'Het oudste tuinhuis van Amsterdam? Tuin en tuinhuis van G. Belin la Garde, Herengracht 412.' Binnenstad 186 (febr. 2001)
• Koen Ottenheym. Philips Vingboons (1607-1678). Architect. Zutpen, 1989: p. 102-104
• Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 50, 70, 129, 148
• Hans Tulleners. De Gouden Bocht. 21 monumenten aan de Amsterdamse Herengracht. Open Monumentendag 1989. Amsterdam, 1989: p. 51
• H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Amsterdam, 1993: p. 410

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1840
Adres: Herengracht 412
Adressen: Herengracht 410 ;Herengracht 412
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Gebouw, bestaand uit een nieuw in stijl aangepast rechtergedeelte (410) en het oorspronkelijke dubbele huis 412, gebouwd in 1664 door Philips Vingboons, met zandstenen gevel met twee pilasterorden in de middenrisaliet, waarboven een fronton. Oorspronkelijke ingang in sokkelverdieping. Gebouw, bestaand uit een nieuw in stijl aangepast rechtergedeelte (410) en het oorspronkelijke dubbele huis 412, gebouwd in 1664 door Philips Vingboons, met zandstenen gevel met twee pilasterorden in de middenrisaliet, waarboven een fronton. Oorspronkelijke ingang in sokkelverdieping. Inleiding Speel- of tuinhuis daterend rond 1734, uitgevoerd in Lodewijk XIV-stijl, behorend bij het reeds onder monumentnummer 1840 beschermde grachtenhuis Herengracht 410-412 en gesitueerd in de bijbehorende tuin tegen de achterrooilijn, thans enigszins verdiept gelegen. In de tuin bevinden zich twee grote esdoorns, waarvan een omgeven wordt door een zeszijdige houten tuinbank. Omschrijving In baksteen en bergsteen opgetrokken symmetrisch speelhuis op rechthoekige grondslag bestaande uit een bouwlaag onder een plat dak. De voorgevel van de drie traveeën brede middenpartij is in bergsteen uitgevoerd, de zijvleugels ter breedte van drie smallere traveeën in baksteen. De gevel wordt afgesloten door een kroonlijst, in de middenpartij ondersteund door twee voluutconsoles. De licht risalerende, bergstenen middenpartij is voorzien van geblokte pilasters en een gebeeldhouwde koepelachtige opbouw met een ingezwenkte met rolwerk en vazen versierde gevelbekroning. Boven de dubbele entreedeur in de middentravee, is een halfrond fronton geplaatst met in het boogveld een alliantiewapen met gekroonde wapenschilden gevat tussen symmetrische acanthusbladeren. Aan weerszijden van de entree 24-ruits schuifvens ters. De zijvleugels, vanuit de tuin toegankelijk door een enkele paneeldeur met een gedecoreerde omlijsting, zijn uitgevoerd in schoon metselwerk. Zijtraveeën met 12-ruits schuifvensters met natuurstenen onderdorpels, boven de vensters een rollaag. Onder de vensters gedecoreerde natuurstenen reliëfs. Inwendig onder meer in het middengedeelte een vlakke balkenzoldering met beschildering; tegen de linker zijwand een zeventiende-eeuwse met figuren en maskerkoppen gedecoreerde schouw, op de vloer ölandtegels. Waardering. Speel- of tuinhuis van architectuur- en cultuurhistorisch belang vanwege de bijzondere detaillering, de nog aanwezige historische functie en de ruimtelijk-functioneel historische relatie met bijbehorende tuin en grachtenhuis gelegen in de zogenaamde 'Gouden Bocht' van de Herengracht, een van de voornaamste grachten van Amsterdam.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]