Herengracht 388 
Adres: Herengracht 388
Oud adres: HH518, wijk 33, klein nr. 514, kadaster E4048, verponding 5954
Postcode: 1016CJ
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Halsgevel
Bouwstijl:
Hollands Classicisme
Bouwjaar: 1665
Architect: Philips Vingboons ?
Opdrachtgever: Johannes Elison
Restauratie: 2000
(14 afbeeldingen)
Merkwaardige gevel voor dubbel huis, twijfelt tussen enkel en dubbel huis, oogt als drie-raams-breed pand, in werkelijkheid breder. Halsgeveltop aan insnijdend dak aan dwarskap, brede muurdammen tussen nu nog drie raamassen, echter oorspronkelijk ook ramen tussen pilasters (zoals in top). Brede geheel zandstenen halsgevel in Vingboons-trant met vier pilasters (stapeling van Ionisch, Composiet en Corinthisch in overeenstemming met Scamozzi) en driehoekig topfronton, jaarlint, fraaie hoekvazen. Oorspronkelijke bebouwing. De architect is onbekend, maar de gevel lijkt sterk op een niet uitgevoerd ontwerp van Philips Vingboons. Interieur: Zaal met driedelige plafondschildering uit de 18de eeuw met een allegorie op de dankbaarheid jegens het huis van Oranje wegens de overvloed en rijkdom.
De ouders van de bouwheer Johannes Elison, Johannes Elison sr. en zijn vrouw Maria Bockenolle, kennen wij van twee portretten geschilderd door Rembrandt (huidige verblijfplaats het Museum of Fine Arts in Boston, Amerika). Van de bouwheer kennen we geen portret. De architect van het in 1665 voor deze koopman gebouwde Herengracht 388, "het vierde huys benoorden de Leydsegragt, daer nu of eertijds de Son op de deur heeft gestaen", is onbekend. Het wordt wel toegeschreven aan Philips Vingboons. De gevel lijkt bijna exact op een niet uitgevoerd ontwerp van Philips Vingboons voor het huis van Nicolaas Sohier op Herengracht 237. Verschillen zijn echter de uit het midden geplaatste ingang, de toegevoegde vleugelstukken naast de hals, het ontbreken van de middenrisaliet en de wijziging van de pilasterorden (met de volgorde Ionisch, Composiet en Corinthisch, exact in overeenstemming met de voorschriften van Scamozzi, voor timmerlieden gepopulariseerd door Bosboom). Oorspronkelijk had de gevel, als op de tekening van Vingboons, ook vensters tussen de pilasters, maar die zijn later dichtgezet. Mogelijk is er sprake van een aannemersnavolging, waarbij gebruik is gemaakt van de ontwerptekening van Philips Vingboons. Dat kwam in Amsterdam wel vaker voor. Een indicatie daarvoor is ook de praktische maar weinig classicistische wijze waarop de lengte van de pilasters werd bepaald door de maten van het muurwerk. Het huis heeft een breedte van 9,86 m en is gebouwd op anderhalf kavel. De bouwheer had twee kavels gekocht en stond een deel van het tweede kavel aan de buurman af. Daardoor was het mogelijk het vrij brede gevelontwerp, 40 voet (11,3 m) breed, van Vingboons toe te passen. De plattegrond komt niet overeen met dat van het huis van Sohier op Herengracht 237, dus alleen het gevelontwerp is overgenomen.
Het grachtenhuis heeft nog de oorspronkelijke 17de-eeuwse indeling. Achter de ingang bevindt zich een hal, het zogenaamde 'voorhuis', met direct daarachter een spiltrap (echter in de 18de eeuw gewijzigd). In de 18de eeuw wordt het 'voorhuis' versmald tot de breedte van de gang die door het hele huis naar het achterhuis loopt en wordt het trappenhuis verplaatst naar het tussenlid naast de binnenplaats, tussen wat dan het voor- en achterhuis wordt genoemd. In de grote zaal in het achterhuis bevindt zich een 18de-eeuwse driedelig plafond met in het midden een allegorie op de dankbaarheid jegens het huis van Oranje wegens de overvloed en rijkdom en op de zijstukken de vier seizoenen. Vermoedelijk is dit in 1731 bevestigd in opdracht van mr Pieter Rendorp (1703-1760), vanaf dat jaar regerend bestuurder, in de periode 1746-1760 acht maal burgemeester, de toenmalige eigenaar en bewoner. Hij had in 1742 elf dienstboden, een buitenplaats (het huis Marquette bij Heemstede), een koets en vier paarden. We kennen hem ook als de ontwerper van de gevels van het Oudemannenhuis.
Gebruikte literatuur:
- Paul Spies e.a. Het Grachtenboek. Den Haag, 1991: p. 50, 147.
- J.J. Terwen. 'Vincenzo Scamozzi's invloed op de Hollandse architectuur van de zeventiende eeuw.' Bulletin KNOB 65 (1966): p. 129-130
- H.F. Wijnman. 'Rembrandts portretten van Joannes Elison en zijn vrouw Maria Bockenolle naar Amerika verkocht.' Maandblad Amstelodamum 44 (1957): p. 65-72
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1829
Adres: Herengracht 388
Adressen: Herengracht 388 A C D E F
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met zandstenen gevel (1655) met twee pilasters tegen elke vensterdam en vier in de brede halsvormige, met oeils-de-boeuf enz. versierde top; empire deur en snijraamhek.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: december 2020