Amsterdam Monumentenstad

Herengracht 237-239

Naam: Kantoor Bossevain
Adres: Herengracht 237-239
Oud adres: 237: LL104, wijk 30, klein nr. 197, kadaster F309, verponding 5293
239: LL103, wijk 30, klein nr. 196, kadaster F308, verponding 5294
Postcode: 1016BH
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl: Neostijlen
Bouwjaar: 1881, 1889
Architect: C. Muysken
Opdrachtgever: A. Boissevain

(7 afbeeldingen)

Herengracht 237-239

Architect C. Muysken, bekend van Kasteel Oud Wassenaar, ontwierp het in 1881 gebouwde bankgebouw van A. Boissevain op Herengracht 237. Voor deze nieuwbouw moest een in 1640 voor Nicolaas Sohier (Keizersgracht 123) door Philips Vingboons ontworpen woonhuis wijken. (Een niet uitgevoerd eerste ontwerp van Vingboons voor het huis van Sohier lijkt toegepast te zijn op Herengracht 388.) De nieuwe gevel lijkt op een moderne variatie op het werk van Vingboons. Het is een pilastergevel waarbij boven de bovenste kroonlijst een attiekverdieping is gemaakt met daarop nog een balustrade. De ingangspartij, bestaande uit een Dorisch portaal, is op de begane grond in het met rusticawerk opgesierde basement geplaatst. In 1889 werd het bankgebouw uitgebreid met nummer 239, een uitbreiding die eveneens door Muysken werd ontworpen. De gevel van de uitbreiding is iets soberder uitgevoerd, waarbij de muurdammen geen pilasters vormen.

De gevel doet niet vermoeden dan het om een bankgebouw gaat, een nieuw gebouwtype in de 19de eeuw. Wat was de meest passende vormgeving voor zo'n gebouw? De eerste banken waren, net als kantoren, in bestaande representatieve grachtenhuizen gevestigd, waarbij woonfuncties in die van kantoor werden veranderd, een geleidelijke ontwikkeling die al in de 18de eeuw begon toen het 'comptoir' steeds meer ruimte innam (oorspronkelijk de zijkamer van het voorhuis). Na 1860 werden nieuwe bankgebouwen ontworpen, maar die volgden in de meeste gevallen de opzet en indeling van de patriciërshuizen. Een uitzondering is de Nederlandsche Bank op de Oude Turfmarkt, een groot representatief gebouw met een neoclassicistische gevel. Doorgaans ging het om verbouwingen van bestaande grachtenhuizen, zoals Keizersgracht 452. Herengracht 237 heeft eveneens de statigheid van een patriciërshuis. De typische bankplattegrond met een grote publiekshal, zoals die zich vanaf 1900 ontwikkelde (zie Spuistraat 172-174), is hier nog niet aanwezig.

Gebruikte literatuur:

• Wilfred van Leeuwen. 'Een huis voor de Mammon. Amsterdamse bankgebouwen 1860-1890: een typologische verkenning.' Banken in Amsterdam 1860-1890. De Sluitsteen, jg. 12, 1996
• Freek Schmidt. 'De architect van het Huis met de Hoofden' Jaarboek M&A 5 (2006): p. 59-69

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 13260
Functie: Kantoor Bossevain
Jaartal: 1881
Bouwstijl: Neoclassicisme XIXB

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1580
Adres: Herengracht 237-239
Adressen: Herengracht 237 A B C D;Herengracht 239
Inschrijvingsdatum: 09-07-1974
Redengevende omschrijving: Kantoorgebouw, in 1881 gebouwd en in 1889 uitgebreid door C.Muysken. Qua massa en verdiepinghoogten uitmuntend in de grachtwand passende hoofdvleugel in eclectische, door Nederlandse tradities beinvloede neo-renaissance, met pilasterstellingen in de middenrisaliet, en rechtervleugel in de vorm van een voor die tijd karakteristiek woonhuis, met van natuurstenen banden en blokken en metselmozaieken voorziene gevel en een afgeplat dak met steile schilden waarin een dakkapel.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]