Oude Turfmarkt 127-129 
Nederlandsche Bank
Naam: Nederlandsche Bank
Adres: Oude Turfmarkt 127-129
Gebouwtype: Handelsgebouw/kantoor
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1865/69, 1915
Architect: W.A. Froger
(17 afbeeldingen)
De neo-klassieke gevel, met een groot driehoekig fronton, bestaat geheel uit natuursteen (beneden Oberkirchner- daarboven Bentheimer zandsteen). Het fronton heeft fraai beeldhouwwerk. De gevel volgt de bocht van de Oude Turfmarkt, wat nauwelijks zichtbaar is (de bocht is afgevlakt door de middenrisaliet). Interieur: Monumentale ingangshal.
Het hoofdgebouw van de Nederlandsche Bank (DNB), thans Allard Pierson Museum, ontworpen door architect W.A. Froger, behoort tot de voornaamste en monumentaalste vroege kantoorgebouwen in Nederland. De neo-klassieke gevel doet wel wat denken aan het stadhuis op de Dam, hetgeen niet merkwaardig is, want DNB is de opvolger van de Wisselbank die in het stadhuis was gevestigd. Om dit gebouw te kunnen bouwen, zijn een aantal fraaie Vingboons-panden gesloopt. Het gebouw werd vanaf 1915 uitgebreid, eerst achter het gebouw, daarna in de bestaande gebouwen aan de Oude Turfmarkt aan de rechterzijde (Oude Turfmarkt bij 127-129, Oude Turfmarkt 139).
Achter het gebouw, dat wel breed is maar niet diep, ligt een verrassing: de voormalige Gasthuiskerk, de kloosterkapel van het Nieuwe Nonnenklooster. In 1455 kreeg het klooster toestemming om de bij de stadsbrand van 1452 afgebrande kapel te herbouwen. Op de kaart van Cornelis Anthonisz is de kapel goed te herkennen. De in 1814 opgerichte Nederlandsche Bank werd aanvankelijk gehuisvest in de woonhuizen aan de Oude Turfmarkt. In 1818 werd de directie van het Groot-Boek gevestigd in de achter deze huizen gelegen Gasthuiskerk. Toen in 1868 het nieuwe hoofdgebouw werd opgericht, werd de Gasthuiskerk daarvan een onderdeel. De kloosterkapel is zodanig verbouwd dat hij nauwelijks nog als kerk te herkennen is. Aan de zijgevel vallen wel direct de steunberen op.
Gebruikte literatuur:
- R. Bruning. 'Het gebouw van de Nederlandsche Bank aan de Oude Turfmarkt. Een opmerkelijke staal van Amsterdamse architectuur uit de 19de eeuw'. Maandblad Amstelodamum 51 (1964): p. 126-138
- Wilfred van Leeuwen. 'Een huis voor de Mammon. Amsterdamse bankgebouwen 1860-1890; een typologische verkenning'. Banken in Amsterdam 1860-1890. De Sluitsteen, 1996: p. 21-57
- Walther Schoonenberg. 'Eene omtrekkende beweging'. Een niet gerealiseerd onteigeningsplan van Publieke Werken uit 1919'. Maandblad Amstelodamum 107-3, 2020: p. 159-178
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 98-99
- Gerrit Vermeer en Gert Eijkelboom. 'Het Nieuwe Nonnenklooster, de latere Gasthuiskerk'. Maandblad Amstelodamum 98 (2011): p. 59-81
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 5780
Adres: Oude Turfmarkt 127-129
Adressen: Oude Turfmarkt 129
Inschrijvingsdatum: 06-10-1970
Redengevende omschrijving: Hoofdgebouw van de Nederlandse Bank (1865-1869 geb. dr. W.A. Froger). Een der voornaamste en monumentaalste vroege kantoorgebouwen in Nederland, met nog enigszins classicistische, beneden met Oberkirchner- en boven met Bentheimer zandsteen beklede gevel, voorzien van zijrisalieten en een middenrisaliet onder fronton, van algemeen belang.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: december 2023