Keizersgracht 452 
Adres: Keizersgracht 452
Oud adres: HH447, wijk 33, klein nr. 602, kadaster E3228, verponding 5869
Postcode: 1016GD
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1685, 1860, 1900±
Architect: Pieter Adolfse de Zeeuw (1685), C. Outshoorn (1860), Ed. Cuypers (1900)
Opdrachtgever: Joannes Vinckel (1685), Elias Fuld (1860)
(38 afbeeldingen)
Dubbel huis uit 1685, in 1860 als woning tevens kantoor voor bankier Elias Fuld door architect C. Outshoorn op neo-barokke wijze gewijzigd, waarbij oude gevel uitgangspunt bleef maar van een rijke detaillering met decoraties van terracotta werd voorzien, in de centrale as maar ook met decoratieve lijsten. Dubbele stoep met gietijzeren traphek. Interieur: waardevol rijk 19de-eeuws interieur, o.a. een hal met terracotta decoraties en een reliëf met Apollo en een monumentaal trappenhuis met traphek en lantaarn met kariatiden. Rechter-voorkamer heeft een interieur van Ed. Cuypers uit ca. 1900. Dat het huis in de kern nog 17de-eeuws is, blijkt onder meer uit de kap: deze is grotendeels 17de-eeuws.
Het in de kern 17de-eeuws pand is gebouwd op een merkwaardig trapeziumvormig kavel, in de bocht van de Keizersgracht op de overgang van de Derde naar de Vierde Uitleg. Bij het Huis Bartolotti heeft men van de nood een deugd gemaakt, maar bij dit pand is dat juist gemaskeerd: de indruk wordt gewekt van een vierkant gebouw (de 17de-eeuwse gevel was zelfs een vierkant). Het stadspaleis dat Joannes Vinckel bouwde, werd echter in de 18de eeuw en vooral in de 19de eeuw ingrijpend verbouwd. Het 17de-eeuwse pand had een vrij sobere gevel met uitsluitend decoraties in de ingangspartij en op de gevelafsluiting. Dat het oorspronkelijke pand in de kern nog aanwezig is, blijkt onder meer uit het overeenkomen van de vensteropeningen in de tekening van het Grachtenboek met de huidige situatie.
Sinds de 19de eeuw is de gevel rijk versierd, een verbouwing van architect Cornelis Outshoorn. Niets doet vermoeden dan het hier om een bankgebouw gaat, een nieuw gebouwtype in de 19de eeuw. Wat was de meest passende vormgeving voor zo'n gebouw? De eerste banken waren, net als kantoren, in bestaande representatieve grachtenhuizen gevestigd, waarbij woonfuncties in die van kantoor werden veranderd, een geleidelijke ontwikkeling die al in de 18de eeuw begon toen het 'comptoir' steeds meer ruimte innam (oorspronkelijk de zijkamer van het voorhuis). Bankgebouwen waren in de 19de eeuw doorgaans verbouwingen van bestaande grachtenhuizen; pas na 1860 werden nieuwe bankgebouwen ontworpen. Keizersgracht 452 is nog een voorbeeld van een verbouwd 17de-eeuws woonhuis. Het pand heeft een buitengewoon rijk 19de-eeuws interieur. Direct bij het binnentreden maakt de hal met terracotta decoraties en Corinthische pilasters al veel indruk op de bezoeker. Aan het plafond is een reliëf met Apollo aangebracht. Daarna komt men in een bijzonder monumentaal trappenhuis die wordt verlicht door een 'lantaarn' met glazen koepel ondersteund door grote kariatiden. Het prachtige traphek is net als de kariatiden van zink gemaakt. De rechter-voorkamer heeft een interieur van Ed. Cuypers uit ca. 1900.
Cornelis Outshoorn ontwierp aan het Molenpad 2, achter het representatieve bankgebouw, een nieuwe kantoorvleugel met eigen ingang. Outshoorn was een veelgevraagde architect die meer statige bankgebouwen ontwierp, al dan niet in bestaande gebouwen: Lippmann, Rosenthal en Co. (1869) en Wertheim en Gompertz (1871/72).
Gebruikte literatuur:
- Coert Peter Krabbe. 'Een bank aan huis. Het door Cornelis Outshoorn verbouwde grachtenpand van de bankier Elias Fuld (1860-1861).' Jaarboek M&A 6 (2007): p. 71-83
- W.R.F. van Leeuwen. 'Een huis voor de Mammon. Amsterdamse bankgebouwen 1860-1890; een typologische verkenning'. De Sluitsteen (1996) (Banken in Amsterdam 1860-1890): p. 21-57, p. 26-27
- Wilfred van Leeuwen. 'Een vroeg bankgebouw aan het Molenpad'. Binnenstad 274 (jan./febr. 2016)
- Hans Tulleners en Peter Quatfass. Amsterdamse stijlkamers binnen de Singelgracht. Verborgen interieurs van werelderfgoedstad Amsterdam. Amsterdam, 2023: p. 96-97
- Historische Interieurs Amsterdam
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2609
Adres: Keizersgracht 452
Adressen: Keizersgracht 452
Inschrijvingsdatum: 17-06-1970
Redengevende omschrijving: Dubbel hoekpand, gebouwd in 1685, geheel verbouwd in 1860/61 door Cornelis Outshoorn, met van rijke stucversieringen voorziene gepleisterde gevels onder bewerkte lijst, en zandstenen pui met balcon.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
Laatste wijziging: september 2023