Herengracht 114 
De Zon / De Wildeman
Huisnaam: De Zon / De Wildeman
Adres: Herengracht 114
Oud adres: RR261, wijk 46, klein nr. 376, kadaster D5665, verponding 3698
Postcode: 1015BT
Gebouwtype: Woonhuis
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XV
Bouwjaar: 1751
Opdrachtgever: Floris Kroll
(24 afbeeldingen)
Fraaie lijstgevel met rechte lijst met twee consoles, trigliefen en raampjes, daarboven attiek met rijke klokachtige verhoging met afbeelding (De Wildeman) en kuif; deur en deuromlijsting uit bouwtijd; versierde stoep. Interieur: stucwerkgang en trappenhuis met stucreliëfs, trapbaluster en gesneden deuren uit bouwtijd, zaal met fraaie schouw met boezem met stucreliëf uit bouwtijd (zeer toegetakeld: de beschilderde behangsels zijn verdwenen, er is zelfs een extra verdieping aangebracht in de zaal waarvan de vloer voor de schouw langsloopt). Keurtuin volgebouwd. Was van 1968 tot 1990 de beroemde discotheek 't Okshoofd.
Dit vrij smalle Amsterdamse grachtenhuis is slechts twee raamassen breed, maar de tuin loopt achter het tuinloze buurpand op nummer 112 door. De 17de-eeuwse bouwheer was Jan Gerritsz Verlorenarbeyt. In de 18de eeuw werd het 17de-eeuwse grachtenhuis ingrijpend verbouwd en verhoogd, in opdracht van de toenmalige eigenaar en bewoner Floris Kroll. Het heeft een vrij sobere bakstenen gevel uit 1751 met rijke versieringen rond de ingang en een gevelbeëindiging met kuif in Lodewijk XV-stijl. Deze top bestaat uit een rechte lijst met twee consoles, trigliefen en raampjes met daar bovenop een bijna als een klokgevel oprijzende attiek. Daarin bevindt zich een afbeelding van een zon en een Wildeman (vandaar de huisnaam). De deuromlijsting is uit de bouwtijd en bestaat uit een fronton met kuif. Ook de deur en de stoep zijn uit de bouwtijd. Het bovenlicht is echter 19de-eeuws en bevat een voor die tijd typerende bovenlichtlantaarn die zowel de stoep als de gang verlicht.
Van het in opdracht van Floris Kroll gemaakte interieur uit de bouwtijd bestaan nog belangrijke fragmenten. Met name de gang met rijk stucwerk in de Nederlandse Lodewijk XV- of Rococo-stijl is het vermelden waard. De gang heeft een marmeren vloer en lambriseringen en fraai gesneden deuren met kuif. Het stucwerk bestaat uit reliëfs boven de deuren en aan het plafond, waarin o.a. vogels zijn uitgebeeld. Het tussenlid heeft een fraaie trap met balusters in Rococostijl. Aan de onderzijde van de trap is stucwerk aangebracht, waaronder een sater. Aan het plafond is een stucreliëf aangebracht met twee putti en een zon. Boven de ingang naar de zaal bevindt zich een stucreliëf, waarop Prudentia (de Voorzichtigheid) is uitgebeeld, één van de vier kardinale deugden. Zij houdt een spiegel vast, het zinnebeeld van wijs inzicht en van de waarheid. Zelfkennis is immers onverbrekelijk met voorzichtigheid verbonden.
Het klapstuk van het huis was de zaal, waarin zich o.a. beschilderde behangsels bevonden en een schouw met een zeer rijk gedecoreerde schoorsteenmantel, één van de meest bijzondere van Amsterdam. De behangsels zijn echter al vóór de Tweede Wereldoorlog verdwenen. Ze zijn te zien op een door gemeentearchivaris mevr. Bijtelaar gemaakte tekening die zich thans in het Stadsarchief bevindt. De schouw is nog aanwezig, maar in 1968 is daar dwars doorheen een vloer gelegd, waardoor het stucreliëf in twee delen is gesplitst. Deze merkwaardige verbouwing is gebeurd in opdracht van de toenmalige eigenaar die in het pand, namelijk in het souterrain en de uitbouw daarvan in de tuin een studentensociëteit begon, discotheek 't Okshoofd. De bebouwing in de tuin vormt een ernstige aantasting van de beschermde keurtuin. De discotheek heeft bestaan tot 1990. Nu wordt er weer, als vanouds, gewoond in het grachtenhuis.
Gebruikte literatuur:
- I.H. van Eeghen e.a. Vier eeuwen Herengracht. Amsterdam, 1976: p. 434-435
- Willem Oosterbeek. 'De eerste vrije discotheek.' Ons Amsterdam 63-7/8 (juli/aug. 2011): p. 282-285
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1740
Adres: Herengracht 114
Adressen: Herengracht 114 1A,1V,2A,2V,3A,HA,HV
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met gevel onder rijk gesneden lijst en attiek (plm 1750) met deur en omlijsting uit dezelfde tijd, doch neo-Louis XV/empire snijraam. Gebeeldhouwde stoep en gesmede hekken uit de bouwtijd. Inwendig stucgang en trappenhuis met gesneden deuren (plm 1750).
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: december 2012