Herengracht 14 
De Sonneblom
Huisnaam: De Sonneblom
Adres: Herengracht 14
Oud adres: SS250, wijk 50, klein nr. 324, kadaster D5767, verponding 5409
Postcode: 1015BK
Gebouwtype: Woonhuis (dubbel huis)
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Lodewijk XVI
Bouwjaar: 1615, 1767
Opdrachtgever: Jan van Hoorn (1614), Willem Koek en Gerrit van den Bergh (1767)
(8 afbeeldingen)
17de-eeuws huis, verbouwd in 1767 in Lodewijk XVI-stijl (vroeg voorbeeld): vier-raamsbrede zandstenen lijstgevel met getooide vensters en rechte lijst met groot driehoekig fronton en schilddak (in het houten fronton zijn twee palmbladeren een zonnebloem uitgebeeld). Mogelijk de eerste keer dat weer een groot driehoekig fronton werd toegepast op een grachtengevel. De stoep was oorspronkelijk een dubbele stoep, maar de opgang aan de linkerkant verdween toen er een extra souterrain-ingang werd gemaakt. Interieur: Gang met stucwerk in late Lodewijk XV-stijl uit de bouwtijd.
In de stadsuitleg van 1613 werden regelmatige bouwkavels verkocht, maar het was niet verboden dat de kopers de grond opnieuw indeelden. In de praktijk kwam dat vaak voor. Herengracht 14 is daarvan een goed voorbeeld. Jan Janszoon van Hoorn, 'raedt en fabryckmeester', kocht in 1614 de erven 12, 13 en 14, die elk 30 voet breed en 190 voet diep waren, voor achtereenvolgens 2.100, 2.100 en 2.175 gulden. Hij deelde de drie erven met een totale breedte van 90 voet anders in, waardoor vier kavels ontstonden van verschillende breedte en diepte: een breed kavel van ruim 10 m (Herengracht 14), twee kavels van 4,5 m (Herengracht 16 en 18) en een kavel van 6,5 m (Herengracht 20). De twee middelste kavels werden slechts 20 m diep, zodat de twee brede kavels aan weerszijden achter deze ondiepe panden konden doorlopen. Dus alleen Herengracht 14 en 20 hebben een tuin, Herengracht 16 en 18 niet: de tuinen van Herengracht 14 en 20 grenzen dus aan elkaar. In het gevelbeeld is deze onregelmatigheid goed te zien: de twee middelste panden zijn niet alleen smaller maar ook minder hoog. De oorspronkelijk gebouwde panden hadden trapgevels.
Al in 1616 werd Herengracht 14 verkocht, namelijk aan koopman van Pieter Dablijn. Na zijn dood in 1636 bleef zijn weduwe, Anna Heldewier, in het huis wonen. Zij stond toe dat er in haar huis katholieke diensten plaatsvonden en dat het grachtenhuis dus als schuilkerk fungeerde. Dat valt op te maken uit de Lijste van Paepsche vergaderplaetsen in Amsterdam, in 1656 opgesteld in opdracht van de gereformeerde kerkenraad, die melding maakt van "een ghroote vergadering (…) daer op instrementen ghespelt wort [op instrumenten gespeeld wordt] en veel volck kompt. Den paep sijn naem is van der Linde". Met de laatste zal de jezuïet Henricus van der Linden zijn bedoeld. In die tijd was het gebruik van muziekinstrumenten als het orgel nog zwaar omstreden, waardoor de muzikale omlijsting als een verzwarende omstandigheid gegolden zal hebben." De erven van de weduwe verkochten het pand in 1661 aan de rijke katholieke advocaat mr. Lourens van der Hem, die zelf op Herengracht 115 bleef wonen. Vanaf 1663 diende het huis als residentie van de overste van de Hollandse zending. In 1674 woonde er de katholieke priester Hendrick Jacobsz van Alkemade, die al sinds 1645 activiteiten ontplooide in Amsterdam. Hij stichtte in 1663 de jezuïetenstatie De Zaaier (of Sint-Ignatius) op Keizersgracht 22.
De huidige verschijningsvorm van het pand dateert uit de 18de eeuw. In 1767 werd het pand gekocht door Willem Koek en Gerrit van den Bergh voor 18.429 gulden die het een jaar later alweer verkochten voor 62.000 gulden. Zij zullen het pand dus ingrijpend hebben verbouwd en gemoderniseerd. De classicistische gevel in Lodewijk XVI-stijl, toen uiterst modern, is door hen gebouwd. In het interieur bevinden zich nog tal van decoraties uit de bouwtijd, zoals de met muziekinstrumenten versierde gang en enkele schoorsteenmantels. De ornamentering van de gang is de nog net niet uit de mode geraakte rococo (Lodewijk XV-stijl). In de achterzaal bleef het stucplafond eveneens bewaard.
Gebruikte literatuur:
- Thomas H. von der Dunk. 'Hollandse Herleving rond Amsterdam. De terugkeer van de Gouden Eeuw in de architectuur van noordelijk Holland aan het einde van de 18de eeuw'. Holland 28 (1996): p. 82-100
- I.H. van Eeghen. 'De geheimen achter de tekeningen van het Grachtenboek'. Maandblad Amstelodamum 50 (1963): p. 25-30
- Gerrit Vermeer en Gert Eijkelboom. 'Uitgelicht: Herengracht 14'. Binnenstad 286 (maart/april 2018)
- H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam. Het woonhuis in de stad. Amsterdam, 1993: p. 533
Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 1697
Adres: Herengracht 14
Adressen: Herengracht 14 A B C D E F H
Inschrijvingsdatum: 26-05-1970
Redengevende omschrijving: Pand met vierraams zandstenen gevel onder rechte lijst met gesneden fronton (XVIIIc); Louis XV balusters. Inwendig Louis XV stucgang.
RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.
[Grachtenboek van Caspar Philips]
Laatste wijziging: september 2019