Amsterdam Monumentenstad

Winkelgalerij van de Raadhuisstraat

Huisnaam: Winkelgalerij
Adres: Raadhuisstraat 21-55
Keizersgracht 197-201
Herengracht 194
Gebouwtype: Winkel-woonhuis
Bouwstijl: Art Nouveau
Bouwjaar: 1896-1898
Architect: A. L. van Gendt & zn.
Opdrachtgever: De Utrecht

(33 afbeeldingen)

Winkelgalerij van de Raadhuisstraat

In 1894 werd een begin gemaakt met de aanleg van een nieuwe westelijke verkeersweg tussen de Nieuwezijds Voorburgwal/Dam en de in 1889 gedempte Rozengracht, een gevolg van de aanleg van het Centraal Station in het IJ. De aaneengesloten bebouwing aan de Keizers- en de Herengracht werd daartoe doorbroken en de Warmoesgracht, de korte verbindingsgracht tussen de Herengracht en het Singel, in 1895 gedempt. Op 6 november 1896 kon de nieuwe straat, de Raadhuisstraat, voor het verkeer worden opengesteld. De bocht in de straat, met een fraai gezicht op de Westerkerk en -toren, bracht de minste onteigeningen met zich mee. Aan weerszijden van deze verkeersdoorbraak verrezen grote woon- en winkelcomplexen.

Voor de zuidzijde van de straat ontwierp A.L. van Gendt samen met zijn zoons A.D.N. en J.G. van Gendt een winkelgalerij met bovenwoningen in opdracht van de levensverzekeringsmaatschappij Utrecht. In april 1899 was de bouw voltooid. Zowel gevel als arcade buigt met de straat mee. De winkelgalerij wordt in het midden visueel onderbroken door de zware boog van de vooruitspringende middenpartij. De gevarieerde gevelwand is opgebouwd uit afzonderlijke gevels met uiteenlopende indelingen en bekroningen. Het complex loopt door tot op de Heren- en de Keizersgracht, waar de naam van de levensverzekeringsmaatschappij in de topgevel staat.

Terwijl A.L. van Gendt eerder had gewerkt in de stijl van het eclecticisme en de neo-renaissance, toont vooral de detaillering van de galerij invloeden van de Nieuwe Kunst als Hollandse variant van de weelderige Art Nouveau/Jugendstil. Het gebouw is rijk gedecoreerd met beeldhouwwerk, waaronder veel dierfiguren. Op verschillende plaatsen in de gevel is een 'U' aangebracht als verwijzing naar de opdrachtgever. In 1985 werd het complex door 'De Utrecht' verkocht aan een particulier. Een plan om de sinds de jaren '50 boven de winkels gelegen hotelletjes samen te voegen tot één groot luxe hotel werd vanwege de beschermde monumentenstatus niet toegestaan.

Zie ook: Damrak 28-30.

Gebruikte literatuur:

• A. de Groot. 'De geschiedenis van de Raadhuisstraat. Planning, aanleg en architectonische vormgeving van Amsterdams westelijke verkeersweg.' De Sluitsteen IX, nr. 1/2, 1993: p. 3-37
• David Keuning en Lydia Lansink. A.L. van Gendt (1835-1901), J.G. van Gendt (1866-1925), A.D.N. van Gendt (1870-1932), Architecten in zaken. Rotterdam: 1999

[Overige literatuur]

MIP-nummer: 10307
Functie: Winkelgalerij met bovenwoningen
Architect: Gendt, A.L. van, J.G. van Gendt en ADN
Jaartal: 1896-1899
Bouwstijl: ?
MIP-nummer: 13314
Functie: Winkelgalerij met bovenwoningen
Architect: Gendt, A.L. van, J.G. van Gendt en ADN
Jaartal: 1896-1899
Bouwstijl: ?
MIP-nummer: 13314
Functie: Winkelgalerij met bovenwoningen
Architect: Gendt, A.L. van, J.G. van Gendt en ADN
Jaartal: 1896-1899
Bouwstijl: ?
MIP-nummer: 13314
Functie: Winkelgalerij met bovenwoningen
Architect: Gendt, A.L. van, J.G. van Gendt en ADN
Jaartal: 1896-1899
Bouwstijl: ?
MIP-nummer: 13329
Functie: Winkelgalerij met bovenwoningen
Architect: Gendt, A.L. van, J.G. van Gendt en ADN
Jaartal: 1896-1899
Bouwstijl: ?

Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 46505
Adres: Raadhuisstraat 21-55
Adressen: Herengracht 194 H;Keizersgracht 197 1,2,H;Keizersgracht 199 2,H;Keizersgracht 201 1,H;Raadhuisstraat 23 ;Raadhuisstraat 25 ;Raadhuisstraat 27 2,H;Raadhuisstraat 29 H;Raadhuisstraat 31 2,H;Raadhuisstraat 33 2,H;Raadhuisstraat 35 2,H;Raadhuisstraat 37 A B;Raadhuisstraat 39 2,H;Raadhuisstraat 41 H;Raadhuisstraat 43 2,H;Raadhuisstraat 45 H;Raadhuisstraat 47 ;Raadhuisstraat 49 ;Raadhuisstraat 51 ;Raadhuisstraat 55
Inschrijvingsdatum: 29-05-1985
Redengevende omschrijving: In boogvorm gebouwde reeks winkelwoningen (van vier bouwlagen) met uitgebouwde galerij op de beganegrond en entresol, en met bovenwoningen verdeeld over twee bouwlagen en kapverdieping, opgetrokken in baksteen, met veelvuldig gebruik van natuurstenen decoraties - veelal naar de opdrachtgeefster verwijzend - in eclectische trant naar ontwerp van A.L. van Gendt ten behoeve van de levensverzekeringsmaatschappij "Utrecht" en voltooid in 1898, blijkens aan beide korte zijden van de galerij aangebrachte gedenkstenen met vergulde inscriptie. De panden zijn aaneengerijd onder een evenwijdig met de gebogen rooilijn geplaatst, met leien gedekt, afgeplat schilddak, waarop beurtelings topgevels met insteekkappen (nrs 21, 27, 31, 37 - verhoogd met eigen zadeldak - 43, 47), lage bakstenen balustrades met boogvormige openingen (nrs 25, 33, 41, 49) en loggia's met drie op deelzuiltjes en balustrade in natuursteen rustende bogen en attiek (23, 29, 35, 39, 45, 51) aansluiten, die elk door natuurstenen beelden van fabeldieren - ontleend aan gotische waterspuwers en al dan niet van wapenschilden voorzien - worden bekroond; de nrs 21 en 53 bezitten een later aangebrachte houten serie in de top. Elk pand is op de beganegrond voorzien van een houten winkelpui op natuurstenen sokkel met afgeronde hoeken en in Jugendstilvormen gebeeldhouwde omlijsting alsmede de houten toegangsdeur met verdeeld bovenlicht met bolle ruiten uit de bouwtijd (met uitzondering van het gewijzigde nr 25), en van boogvormig afgesloten vensters in reliefnissen met gevarieerde baksteen - beurtelings smal, breed, smal op de entresol; de door de lage balustrades afgesloten panden bezitten elk voorts drie French windows met van bolle ruiten voorzien bovenlicht in reliefnissen met gevarieerde baksteen op de eerste verdieping, en drie T-vensters met driedelig bovenlicht en van siermetselwerk voorziene spaarbogen op de tweede verdieping (de nrs 21 en 53 echter met twee vensters); de door een loggia afgesloten panden bezitten op de eerste verdieping in het midden balcondeuren in de door driepasachtige omlijsting bekroonde bovenlichten met bolle ruiten en te weerszijden twee vensters met gehalveerde reliefnissen, en op de tweede verdieping een gemetselde erker met drie rechtafgesloten vensters met natuurstenen blokken en -banden; de door puntvormige topgevels bekroonde panden hebben dezelfde vensters op de tweede verdieping als zojuist beschreven, en op de derde verdieping een houten driezijdige erker op natuurstenen consoles en voorzien van kroonlijst en tandlijst, en in de door twee hoekpijlertjes geflankeerde top een vijfdelige vensterpartij in een van natuurstenen blokken voorziene boognis, welke bij het hogeropgaand middenpand (nr 37) als loggia is uitgevoerd, waarbij voorts op de derde verdieping een boogvormig afgesloten vensternis de erker vervangt. De over het trottoir uitgebouwde galerij wordt door natuurstenen bundelpijlers op sokkels, met teerlingkapitelen, in zeventien vakken verdeeld en wordt in de lengterichting door een troggewelf overkluisd en in de dwarsrichting door gemetselde schoorbogen met natuurstenen blokken, aan de straatzijde voorzien van scheibogen met siersmeedwerk waarop het glazen lessenaarsdak rust; de middentravee bij nr 37 bevat een opengewerkte poort met van balustrade voorzien balcon, in natuursteen twee galerijgedeelten te weerszijden bezitten eveneens een balcon, doch met in Jugendstiltrant uitgevoerde smeedijzeren hekken, van elkaar gescheiden door gemetselde schuttingen met natuursteenbanden; bij de ingangen wordt de galerij bekroond door draakfiguren en wapenschilden. De hoekpanden zijn in vergelijkbare trant uitgevoerd, doch hebben geen galerij nr 21/Herengracht 194 bezit aan beide zijden een topgevel, en voorts aan de Herengrachtzijde een gekoppelde ingang; op de gedeeltelijk afgeschuinde hoek twee gevleugelde fabeldieren met wapenschild in natuursteen; nr 55 (voorheen 53)/Keizersgracht 197 bezit een afgeronde hoek met van initialen voorzien wapenschild die boven het ronde balcon op de entresol bij de verdieping is afgeschuind en tenslotte door een ronde hoektoren met leien spits en afgeronde dakvensters en windwijzer wordt bekroond; de gevel aan de Keizersgracht wordt afgesloten met een topgevel, te rechterzijde geflankeerd door een gebeeldhouwde haan. Het pand Keizersgracht 197 is eveneens in vergelijkbare trant uitgevoerd, met op de beganegrond een natuurstenen winkelpui, en gekoppelde ingang met stoep en rondboogvormig bovenlicht te rechterzijde, twee rondboogvensters in reliefnissen op de entresol; een balcon in het midden en vier rondboogvensters in reliefnissen op de eerste verdieping, en vier rechtafgesloten vensters met boognissen en balustrade op de tweede verdieping. Het pand Keizersgracht 199 bezit eveneens een gekoppelde ingang met stoep, waarboven gemetselde balcons met ijzeren hek op beide verdiepingen, en voorts een topgevel. Het pand Keizersgracht 201 heeft twee toegangsdeuren te weerszijden van een groot boogvormig venster in reliefnis met in Jugendstiltrant uitgevoerd raamhek op de beganegrond; op de eerste verdieping drie rondboogvensters en ijzeren balcons op natuurstenen consoles waarboven een geschilderde plaquette met naamvermelding, en in de top een vijfdelig boogvormig venster met spaarvelden. Complex van winkelwoningen en galerij in voor de tijd kenmerkende toepassing van aan verschillende stijlen ontleende motieven, en diverse naar de opdrachtgeefster verwijzende decoraties, vermengd met eigentijdse vormen tot een karakteristiek, samenhangend geheel, tot standgekomen als gevolg van de in 1894 gerealiseerde doorbraak van de Raadhuisstraat.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

[Toon locatie op historische kaarten]