Singel 425 
Universiteitsbibliotheek
Naam: Universiteitsbibliotheek
Adres: Singel 425
Oud adres: D328, wijk 27, klein nr. 29, kadaster F3227, verponding 4150
Postcode: 1012WP
Gebouwtype: Onderwijs/wetenschap
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Hedendaags
Bouwjaar: 1960
Architect: J. Leupen
Opdrachtgever: Gemeentelijke Universiteit
(15 afbeeldingen)
In de 17de eeuw stond hier de Voetboogdoelen. In 1960 verrees hier een nieuw hoofdgebouw voor de universiteitsbibliotheek met een moderne gevel ontworpen door architect J. Leupen. De natuurstenen met de omgeving contrasterende gevel heeft een traditionele opzet met een afsluiting die als een moderne interpretatie van een kroonlijst kan worden gezien. Onderdeel daarvan vormen twee reliëfs met personificaties van kennis en wetenschap en van handel en scheepvaart van de hand van beeldhouwer Hildo Krop (1884-1970). Voorbeeld van Post '65 architectuur uit de periode 1966-1990.
De Voetboogdoelen, naar de schutspatroon Joris ook wel Sint-Jorisdoelen genoemd, was één van de doelen in Amsterdam. In dit gebouw kwam de schutterij van voetboogschutters bijeen. Het gebouw werd gesloopt in 1813. Vandaag de dag herinneren alleen nog enkele belangrijke kunstwerken aan de Voetboogdoelen. Van de twee schuttersstukken die besteld werden om de Vrede van Münster in 1648 (het einde van de Tachtigjarige oorlog) te vieren, is de Schuttersmaaltijd van Bartholomeus van der Helst het meest bekend. Op dit schilderij wordt de viering van het einde van de Tachtigjarige Oorlog op 18 juni 1648 in de grote zaal van de Voetboogdoelen getoond (thans in het Rijksmuseum). Op het schilderij is op de achtergrond door één van de vensters de overzijde van het Singel te zien, met het Vingboonspand op Singel 460 (Odeon). De afgebeelde personen zijn Cornelis Jansz Witsen (met de zilveren drinkhoorn, de opdrachtgever), luitenant Johan Oetgens van Waveren (die zijn hand schudt), de vaandrig Jacob Banningh (zittend naast de grote trommel), Dirck Claesz Thoveling en Thomas Hartog (sergeanten), Pieter van Hoorn, Willem Pietersz van der Voort, Adriaen Dirck Sparwer, Hendrick Calaber, Govert van der Mij, Johannes Calaber, Benedictus Schaeck, Jan Maes, Jacob van Diemen, Jan van Ommeren, Isaac Ooyens, Gerrit Pietersz van Anstenraadt, Herman Teunisz de Kluyter, Andries van Anstenraadt, Christoffel Poock, Hendrick Dommer Wz, Paulus Hennekijn, Lambregt van den Bos en Willem (de trommelslager). Het tweede schuttersstuk in de grote doelenzaal was De Compagnie van kapitein Joan Huydecoper van Govert Flinck (thans in het Amsterdam Museum). Op het grote doek is te zien hoe de corpulente kapitein Joan Huydecoper van Maarseveen (1599-1661), de opdrachtgever, juist met enkele schutters vanuit het doelengebouw naar buiten is gekomen. Hij treft daar luitenant Frans Oetgens van Waveren (1619-1659), die zijn hoed heeft afgenomen en zijn manschappen presenteert. Tussen hen in staan Pieter Meffert, die zijn kous optrekt, en de vaandrig Nicolaes Oetgens van Waveren. De geportretteerde schutters waren woonachtig in Wijk I, het gebied dat zich gedeeltelijk bevond tegenover de Voetboogdoelen, het gebouw waaraan door Flinck in het schilderij is gerefereerd. Van der Helst schilderde in 1656 ook de regenten van de Voetboogdoelen (Amsterdam Museum).
Van het Doelengebouw resteert geen spoor. Sinds 1815 stond op deze locatie de fraaie Rooms-Katholieke kerk de Sint Catharinakerk, gebouwd op initiatief van priester G.A. van der Lugt. De laatste kerkdienst, door pastoor L. Stolk, vond plaats op 31 december 1933. De kerk werd in 1939 afgebroken. Tot de jaren zestig bleef het bouwterrein braak liggen. Toen verrees hier de door Jan Leupen ontworpen Universiteitsbibliotheek met haar met de omgeving contrasterende gevel. Het gebouw stond jarenlang bekend als het lelijkste pand van Amsterdam. In De Tijd van 7 januari 1967 noemde Ben Kroon het gebouw een 'bouwmislukking'. Het is 'lomp en rammelt in de details'. Ongetwijfeld was dit oordeel ingegeven door de kwaliteiten van de Sint Catharinakerk en het oude stadsbeeld waarin de kerk met haar torentje fungeerde als een baken op de route naar het middeleeuwse stadshart. De UB begint echter inmiddels meer waardering te krijgen. Er wordt dan gewezen op het feit dat de architect pogingen deed het gebouw aan te passen aan de omgeving, namelijk door een daklijst met monumentale plastieken, vensters op begane grond en eerste verdieping die samen een hoge onderpui vormen en op de verdiepingen daarboven minder hoge vensters, karakteristieken van Amsterdamse grachtengevels. Ook werd de bouwhoogte gemaskeerd met een terugliggende bovenste laag, een oplossing voor eigenlijk te grote gebouwen die veel werd toegepast. Het gebouw heeft dus op zichzelf wel bepaalde kwaliteiten.
Gebruikte literatuur:
- Liselotte Leermakers. 'Eenheid in de doelen. Gerard Schaep, Jacob Colijns en de schuttersstukken in de Amsterdamse Handboogdoelen'. Jaarboek Amstelodamum 105 (2013): p. 129-158
- Inventarisatie architectuur post-'65. Amsterdam: Bond Heemschut, 2019
Laatste wijziging: december 2023
