Kloveniersburgwal 48 
Bushuis
Naam: Bushuis
Adres: Kloveniersburgwal 48
Postcode: 1012CX
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Lijstgevel
Bouwstijl:
Neostijlen
Bouwjaar: 1890
Architect: C.H. Peters, rijksbouwmeester
(18 afbeeldingen)
Kantoorgebouw van de 'Grootboeken der Nationale Schuld', een afdeling van het ministerie van Financiën. Rijk geornamenteerde gevel met een breedte van 23 vensterassen in neorenaissance en neogotische architectuur met een midden- en twee rijsrisalieten met topgevels. Boven de ingang een Nederlands rijkswapen. De achtergevel is nog historiserender, omdat de 17de-eeuwse gevels van de binnenplaats vrijwel exact zijn nagebootst om een eenheid te creëren. Vormt onderdeel van het complex van het Oost-Indisch Huis. Interieur: Monumentale trappenhuizen.
Tussen 1551 en 1555 werd aan de rand van de middeleeuwse stad, op het terrein van het Paulusbroederklooster, net binnen de stenen stadsmuur, een pakhuis gebouwd voor de opslag van stadswapens, het Bushuis, met rolwerkgevel aan de Oude Hoogstraat. Toen de stad werd uitgelegd in 1585 en de muur werd gesloopt rond 1600 kon de Kloveniersburgwal als loskade worden gebruikt. De in 1602 opgerichte Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) mocht in april 1603 van de stad een gedeelte van het stedelijk geschutmagazijn gaan gebruiken. Twee jaar later werd het geschutmagazijn overgebracht naar de Voetboogdoelen aan het Singel en kreeg de VOC het gehele Bushuis tot haar beschikking. Dat vormde de aanleiding voor de stichting van het Oost-Indisch Huis op deze locatie in de stad. Het Bushuis werd door de VOC gebruikt als specerijenpakhuis.
Opmerkelijk is dat het Bushuis een mansardekap had, misschien wel het oudste Nederlandse voorbeeld van zo'n gebroken kap, en dat deze kapvorm ook werd toegepast in de nieuwbouw van 1606 (zie de gravure van Dapper). De mansardekap bleef relatief zeldzaam in de 17de en 18de eeuw (het werd ook toegepast in het stadhuis op de Dam).
Na afbraak van het Bushuis in 1890 verrees het gebouw van de 'Grootboeken der Nationale Schuld', een afdeling van het ministerie van Financiën. De gevel herinnert wel wat aan het oude Bushuis, maar de architectuur van de nieuwbouw is veel rijker dan de sobere utilitaire architectuur van het gesloopte pakhuis. De midden- en rijsrisalieten kwamen niet voor op het oude gebouw: de oriëntatie is van de Oude Hoogstraat naar de Kloveniersburgwal gegaan. Met de 'Oud-Hollandsche Stijl' werd verwezen naar het roemrijke verleden van ons land. In een verbouwing ten behoeve van de Universiteit van Amsterdam werd in het interieur een monumentaal atrium gerealiseerd, maar de trappenhuizen uit de bouwtijd bleven gehandhaafd.
Gebruikte literatuur:
- Roelof van Gelder en Lodewijk Wagenaar. Sporen van de Compagnie. De VOC in Nederland. Amsterdam, 1988: p. 64-71
- Dik de Roon. 'Van vóór Mansart tot na mansarde. De Nederlandse gebroken kap in internationale context'. Bulletin KNOB 2018-1: p. 28-48
MIP-nummer: 10360
Functie: Geb.der Grootboeken der Nat.Schuld
Architect: Peters, C.H. rijksbouwmeester
Jaartal: 1890
Bouwstijl: Neorenaissance XIXB
Het Monumenten Inventarisatie Project, afgekort MIP, is een landelijk project van de Nederlandse Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed dat tussen 1986 en 1995 werd uitgevoerd. In de MIP-database zijn cultuurhistorische gegevens opgenomen van 152.400 waardevolle Nederlandse gebouwde objecten uit de periode 1850-1940. Het inventarisatieproject leidde tot de aanwijzing van rijksmonumenten: het Monumenten Selectie Project (MSP). Niet alle MIP-panden werden beschermde rijksmonumenten. Meer informatie: www.nationaalgeoregister.nl.
Laatste wijziging: december 2023