Home Binnenstad Objecten Afbeeldingen Berichten Contact

Oude Hoogstraat 24

Oost-Indisch Huis

  1. Identificatie
  2. Beschrijving
  3. Literatuur
  4. Register
  5. Afbeeldingen
  6. Google Maps

Naam: Oost-Indisch Huis
Adres: Oude Hoogstraat 24
Gebouwtype: Bestuurs-/openbaar gebouw
Geveltype: Trapgevel
Bouwstijl: Vroege Renaissance
Bouwjaar: 1606, 1633±, 1660±
Architect: Hendrick de Keyser
Opdrachtgever: VOC
Eigendom: Universiteit van Amsterdam
Restauratie: 1890, 1976

(63 afbeeldingen)

Het Oost-Indisch Huis is gebouwd rond een binnenplaats met drie vleugels uit verschillende perioden: de zuidvleugel uit 1606 van Hendrick de Keyser, de noord- en westvleugels uit 1633 (met een classicistisch poortje) en de oostvleugel uit 1891 in neo-renaissance, waarbij een architectonisch geheel werd verkregen. Rolwerkgevel, ontlastingsbogen, lelieankers, poortje. Interieur: moer- en kinderbalkenplafonds (gereconstrueerd), Bewindhebberszaal (gereconstrueerd in 2001), gewelf in de kelder.

De Vereenigde Oostindische Compagnie of in hedendaagse spelling Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) was een in 1602 opgerichte handelsonderneming met een monopolie op de overzeese handel tussen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en het gebied ten oosten van Kaap de Goede Hoop en ten westen van de Straat Magellaan. Het kan de vroegste naamloze vennootschap met aandeelhouders worden genoemd. De handelsonderneming richtte zich niet alleen op de handel tussen Europa en Azië, maar ook op de inter-Aziatische handel. De VOC had zes "Kamers", in Amsterdam, Middelburg, Hoorn, Enkhuizen, Delft en Rotterdam. Uit de lokale bewindhebbers werd het centrale bestuur gekozen, een gezelschap van zeventien man, de Heren XVII, dat twee of drie maal per jaar afwisselend zes jaar achtereen in Amsterdam en vervolgens twee jaar achtereen in Middelburg bijeen kwam.

In 1603 huurde de VOC een deel van het Bushuis op de hoek van de Kloveniersburgwal en de Oude Hoogstraat (dit gebouw werd in 1891 gesloopt en vervangen door het huidige neogotische gebouw). In 1606 besloot men een nieuw gebouw neer te zetten naast het Bushuis. Een poort met Toscaanse halfzuilen aan de Oude Hoogstraat en een doorgang met gemetselde gewelven leidt naar een binnenplaats met de indrukwekkende gevel van dit gebouw. Op deze binnenplaats werd het scheepsvolk aangemonsterd. Tot haar opheffing in 1798 was de VOC hier gehuisvest. Haar grote bedrijfscomplex lag op Oostenburg. Het Oost-Indisch Huis heeft tot 1808 dienst gedaan als zetel van het koloniaal bestuur. Tegenwoordig is het gebouw een onderdeel van de Universiteit van Amsterdam.

De gevel kan toegeschreven worden aan Hendrick de Keyser, althans het Stadsfabriekambt waarover hij als stadssteenhouwer en -beeldhouwer, in feite stadsarchitect, de leiding had. Het heeft alle kenmerken van zijn stijl, de zgn. 'stadsstijl' van de vroege 17de eeuw: de bekende zandstenen blokken en banden, de versieringen onder de ontlastingsbogen en de afsluitende balustrade op de topgevel (verg. de maskers met die van OZ Voorburgwal 57). We kunnen spreken van renaissance in de trant van Hendrick de Keyser, alhoewel de rolornamenten in de topgevel nog herinneren aan de vroege renaissance van de 16de eeuw. De ingangspartij heeft een poortje dat eveneens typerend is voor het Stadsfabriekambt van Hendrick de Keyser en waarvan er nog enkele zijn in de stad.

Het Oost-Indisch Huis is in de 17de eeuw drie maal vergroot. Ergens tussen 1606 en 1625 werd de hoofdvleugel uitgebreid met een westvleugel die vervolgens in 1633/34 werd verlengd tot aan de Oude Hoogstraat, waarschijnlijk door Pieter de Keyser. Aan de straat werd toen ook een noordvleugel gebouwd waardoor de huidige binnenplaats tot stand kwam. Rond 1660 (begonnen in 1658, voltooid in 1661) volgde nog een uitbreiding aan de straat aan de rechterzijde van het complex met een sobere gevel. Na de sloop van het oude Bushuis op de hoek van de Kloveniersburgwal en de Oude Hoogstraat werd in 1891 naar ontwerp van rijksbouwmeester C.H. Peters een nieuwe oostgevel in oude (passende) stijl aan de binnenplaats gemaakt (de achtergevel van Kloveniersburgwal 48). Tevens werd de topgevel van het hoofdgebouw, de rolornamentengevel, gereconstrueerd. De vroeg-19de-eeuwse schuiframen werden vervangen door kruisvensters met details uit 1891 (bij de restauratie in 1976 vervangen door kruiskozijnen met een originele detaillering). Aan de achterzijde gebeurde dat echter niet. Sindsdien vormen de gevels van de binnenplaats een eenheid. Het is voor leken moeilijk te zien uit welke periode ze stammen. Het gebouw uit 1606 is de westgevel en de noordgevel tot aan de regenpijp: drie raamassen. Rechts daarvan en de oostgevel met de doorgang dateert uit 1633. De zuidgevel vormt onderdeel van het nieuwe Bushuis uit 1891. Als voorbeeld diende de gevel uit 1606, maar wie goed kijkt ziet dat het poortje in de noordgevel in de stijl van het Hollands Classicisme is opgetrokken. Ook de topgevel van de noordgevel heeft kenmerken van het Hollands Classicisme.

In 1976 werd het Oost-Indisch Huis gerestaureerd. De kruisvensters uit 1891 werden nu vervangen door kruisvensters met de oorspronkelijke detaillering. De topgevel-reconstructie bleef behouden. De restauratie gaf de architecten J. Schipper en B. van Kasteel de gelegenheid om aan de hand van een tekening van S. Fokke uit 1771 de eikenhouten zoldering van de grote zaal met moer- en kinderbinten en natuurstenen consoles te reconstrueren. Bij een eerdere ingreep door de Rijksgebouwendienst was de oorspronkelijke zoldering namelijk vervangen door een lagere gewapend betonvloer. De tekening van Fokke, gemaakt ter gelegenheid van de installatie van stadhouder Willem V tot Opperbewindhebber van de VOC in 1768 diende als bron voor de reconstructie van de Bewindhebberskamer in 1997-2001 (in opdracht van de huidige eigenaar, de Universiteit van Amsterdam). Op de replica van de schouw uit ca. 1660 bevinden zich het oude en nieuwe wapen van Amsterdam. Op de serie van zes schilderijen (reproducties) zijn de verschillende "factoryen" van de VOC afgebeeld. De schilderijen zijn te zien op de tekening van Fokke en voor de huidige reconstructie van de bewindhebberszaal gereproduceerd. Ook de ovale tafel met stoelen is ingebracht. De balustrade is fantasie, want komt niet voor op de tekening. Overigens is er later discussie ontstaan over de vraag of de locatie van de VOC-zaal in het Oost-Indisch Huis wel klopt. De zaal is 16 m lang, terwijl op de tekening een veel kleinere zaal is te zien. Mogelijk was de Bewindhebberskamer een niet meer bestaande zijkamer aan de binnenplaats en niet de achterzaal. De meningen hierover zijn echter verdeeld. Daar komt op dit ogenblik nog de discussie bij of de Bewindhebberskamer nog wel 'kan'. 'De tijden zijn veranderd' stond er in Het Parool van 30 januari 2023. 'De zaal is niet inclusief'. De UvA overweegt de gereconstrueerde Bewindhebberskamer af te breken.

Gebruikte literatuur:

  • F.J. Dubiez. 'De bouwmeester en beeldhouwer Hendrick de Keyser'. Ons Amsterdam 9 (1957): p. 226-237
  • Roelof van Gelder en Lodewijk Wagenaar. Sporen van de Compagnie. De VOC in Nederland. Amsterdam, 1988: p. 64-71
  • J.J. Jehee. 'De plaats van de grote zaal in het Oost-Indisch Huis te Amsterdam: Wat zegt het gebouw nu zelf?' Bulletin KNOB 2002-2: p. 41-48
  • E.H. Mattie en C. van Soestbergen. 'Het Oost Indisch Huis te Amsterdam: problemen bij de reconstructie van een historisch interieur'. Bulletin KNOB 2001-3: p. 93-99
  • Erik Mattie. 'Repliek'. Bulletin KNOB 2001-6: p. 212-213
  • Ir. R. Meischke. Het Oost-Indisch Huis te Amsterdam'. Bulletin KNOB 1958-5: p. 198-218.
  • R. Meischke en H.J. Zantkuijl. 'De plaats van de zaal in het Oost-Indisch Huis te Amsterdam'. Bulletin KNOB 2001-6: p. 210-211
  • J.C. Overvoorde. 'De gebouwen van de Oost-Indische en West-Indische Compagnie in Nederland'. Bulletin NOB 1928-1: p. 17-53
  • Carla Rogge. 'Een siermotief van Hendrick de Keyser. Opvallende kopjes boven de ramen van Oost-Indisch Huis'. Binnenstad 210 (maart/april 2005)
  • H.J. Zantkuijl. 'Verantwoord restaureren'. Maandblad Amstelodamum 65 (1978): p. 100-120
  • H.J. Zantkuijl. Bouwen in Amsterdam Amsterdam, 1993: p. 188-191

[Overige literatuur]

Monumentenstatus: RM
Monumentennummer: 2012
Adres: Oude Hoogstraat 24
Adressen: Oude Hoogstraat 24
Inschrijvingsdatum: 21-05-1970
Redengevende omschrijving: Oost Indisch Huis, bestaande uit een 19e eeuwse vleugel aan de Kloveniersburgwal en: a)Zuidvleugel (1606, door Hendrik de Keyzer), met trapeziumvormige top en versiering van banden en kleine blokjes. Zandstenen poortje. b) Westvleugel (1606 en 1633), het nieuwere deel in de stijl van het oudere, ook met een topgevel en een zandstenen poortje. c) Noordvleugel (1633), aan de binnenplaats in de stijl van de oudere delen, aan de straatzijde met een geblokte kelderpui en pilastergeleding op de verdiepingen. Doorgang met kruisgewelven en zandstenen poort met pilasters en fronton. d) Vleugel rechts hiervan achter de westvleugel (1658) met gladde zandstenen kelderpui; daarboven XIX verbouwd.

RM = Rijksmonument. Rijksmonumenten zijn gebouwen of andere objecten die van nationaal belang zijn. Bijvoorbeeld door hun schoonheid of door de geschiedenis van het pand voor Nederland. Nederland telt bijna 62.000 rijksmonumenten. Daarvan bevinden zich 6.635 in de Amsterdamse binnenstad (op 1 januari 2017). Vrijwel alle beschermde rijksmonumenten zijn geregistreerd in 1970.
GM = Gemeentelijk monument. Sommige panden hebben een bijzondere betekenis voor een stad, dorp of regio. In dat geval kan de gemeente zo'n pand op de gemeentelijke monumentenlijst plaatsen. In de Amsterdamse binnenstad bevinden zich 1.193 door de gemeente Amsterdam beschermde monumenten (op 1 januari 2017).
Redengevende omschrijving = Een beschrijving van de belangrijkste uiterlijke kenmerken van het object op het moment van opname op de monumentenlijst. De redengevende omschrijving heeft de status van juridisch document en geeft de reden aan waarom het object is geplaatst op de monumentenlijst. Meer informatie: cultureelerfgoed.nl.

Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24 (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24
Oost-Indisch Huis. Rechts van de regenpijp is de vleugel uit ca. 1633 (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis. Rechts van de regenpijp is de vleugel uit ca. 1633
Rolornamentengevel van het Oost-Indisch Huis op de binnenplaats (© Walther Schoonenberg)
Rolornamentengevel van het Oost-Indisch Huis op de binnenplaats
Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24 (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24
Binnenplaats gezien naar de vleugel aan de straat uit ca. 1633 (© Walther Schoonenberg)
Binnenplaats gezien naar de vleugel aan de straat uit ca. 1633
Binnenplaats van het Oost-Indisch Huis met de voorgevel ontworpen door Hendrick de Keyser
Binnenplaats van het Oost-Indisch Huis met de voorgevel ontworpen door Hendrick de Keyser
Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24
Oost-Indisch Huis, Oude Hoogstraat 24
Oost-Indisch Huis: poortje in de zuidvleugel van Hendrick de Keyser (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis: poortje in de zuidvleugel van Hendrick de Keyser
Ontlastingsboog met ornament met mannenkopje
Ontlastingsboog met ornament met mannenkopje
Ontlastingsboog met ornament met vrouwenkopje
Ontlastingsboog met ornament met vrouwenkopje
Ontlastingsboog met cartouche met kop daaronder (© Walther Schoonenberg)
Ontlastingsboog met cartouche met kop daaronder
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633 (© Walther Schoonenberg)
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633 (© Walther Schoonenberg)
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633 (© Walther Schoonenberg)
De vrijwel onzichtbare grens tussen de vleugels uit 1606 en 1633
Westvleugel uit 1633 (© Walther Schoonenberg)
Westvleugel uit 1633
West- en noordvleugel uit 1633 (© Walther Schoonenberg)
West- en noordvleugel uit 1633
Topgevel uit 1633 (© Walther Schoonenberg)
Topgevel uit 1633
Topgevel uit 1633 (© Walther Schoonenberg)
Topgevel uit 1633
Poortje uit 1633 en lantaarn uit 1891 (© Walther Schoonenberg)
Poortje uit 1633 en lantaarn uit 1891
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633) (© Walther Schoonenberg)
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633)
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633) (© Walther Schoonenberg)
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633)
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633) (© Walther Schoonenberg)
Classicistisch poortje in de westvleugel van het Oost-Indisch Huis (±1633)
Aansluiting van de 17de-eeuwse voorgevel van het Oost-Indisch Huis (rechts) met de 19de-eeuwse achtergevel van het Bushuis (links) (© Walther Schoonenberg)
Aansluiting van de 17de-eeuwse voorgevel van het Oost-Indisch Huis (rechts) met de 19de-eeuwse achtergevel van het Bushuis (links)
Gevel aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Gevel aan de Oude Hoogstraat
Gevel aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Gevel aan de Oude Hoogstraat
Gevel aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Gevel aan de Oude Hoogstraat
Gevel aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Gevel aan de Oude Hoogstraat
Toegangspoortje aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Toegangspoortje aan de Oude Hoogstraat
Toegangspoortje aan de Oude Hoogstraat (© Walther Schoonenberg)
Toegangspoortje aan de Oude Hoogstraat
Doorgang met uitzicht op de binnenplaats (© Walther Schoonenberg)
Doorgang met uitzicht op de binnenplaats
Uitbreiding uit ca. 1660 (© Walther Schoonenberg)
Uitbreiding uit ca. 1660
Hal van de oude vleugel uit 1606, links de ingang (© Walther Schoonenberg)
Hal van de oude vleugel uit 1606, links de ingang
Marmeren schouw, late 18de eeuw, in de hal (van elders?) (© Walther Schoonenberg)
Marmeren schouw, late 18de eeuw, in de hal (van elders?)
Oost-Indisch Huis: Interieur van de VOC-zaal na de reconstructie van 1997 (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis: Interieur van de VOC-zaal na de reconstructie van 1997
Oost-Indisch Huis: Interieur van de VOC-zaal na de reconstructie van 1997 (© Walther Schoonenberg)
Oost-Indisch Huis: Interieur van de VOC-zaal na de reconstructie van 1997
Gereconstrueerde consoles (© Walther Schoonenberg)
Gereconstrueerde consoles
Gereconstrueerde 17de-eeuwse schouw met stadswapen uit ca. 1660 (© Walther Schoonenberg)
Gereconstrueerde 17de-eeuwse schouw met stadswapen uit ca. 1660
Voorzijde op de 1ste verdieping waar volgens sommigen de VOC-zaal zou zijn geweest. (© Walther Schoonenberg)
Voorzijde op de 1ste verdieping waar volgens sommigen de VOC-zaal zou zijn geweest.
Kelder met gewelf onder de vleugel uit 1606 (© Walther Schoonenberg)
Kelder met gewelf onder de vleugel uit 1606
Kelder met gewelf onder de zijvleugel uit 1606 (© Walther Schoonenberg)
Kelder met gewelf onder de zijvleugel uit 1606
17de-eeuwse mansardekap (© Walther Schoonenberg)
17de-eeuwse mansardekap
17de-eeuwse mansardekap (© Walther Schoonenberg)
17de-eeuwse mansardekap
Achtergevel (© Walther Schoonenberg)
Achtergevel
Het Oost-Indisch Huis. Tekening van Claes Visscher uit ca. 1606
Het Oost-Indisch Huis. Tekening van Claes Visscher uit ca. 1606
Het Oost-Indisch Huis in Dapper 1663
Het Oost-Indisch Huis in Dapper 1663
Oostindisch huis, met links naar rechts het Bushuis en de vleugels uit 1633 en 1660. Gravure uit 1693
Oostindisch huis, met links naar rechts het Bushuis en de vleugels uit 1633 en 1660. Gravure uit 1693
Op dit detail van de kaart van Berckenrode is het Oost-Indisch Huis al te zien (nog niet met west- en noordvleugel).
Op dit detail van de kaart van Berckenrode is het Oost-Indisch Huis al te zien (nog niet met west- en noordvleugel).
Prent van Fouquet met de 18de-eeuwse toestand van het Oost-Indisch Huis
Prent van Fouquet met de 18de-eeuwse toestand van het Oost-Indisch Huis
Het Oost-Indisch Huis aan de Oude Hoogstraat 24, gezien naar de Kloveniersburgwal. Tekening van R. Vinkeles, 1768
Het Oost-Indisch Huis aan de Oude Hoogstraat 24, gezien naar de Kloveniersburgwal. Tekening van R. Vinkeles, 1768
Willem V neemt zitting als opperbewindhebber van de VOC in de Kamer van de Heren XVII, 1768. Tek. S. Fokke, 1771. Op basis hiervan is de VOC-zaal gereconstrueerd.
Willem V neemt zitting als opperbewindhebber van de VOC in de Kamer van de Heren XVII, 1768. Tek. S. Fokke, 1771. Op basis hiervan is de VOC-zaal gereconstrueerd.
Gezicht op Ambon, anoniem, ca. 1617
Gezicht op Ambon, anoniem, ca. 1617
Gezicht op Kanton in China, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Gezicht op Kanton in China, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Het kasteel van Batavia, Andries Beeckman, ca. 1661
Het kasteel van Batavia, Andries Beeckman, ca. 1661
Gezicht op Cochin aan de kust van Malabar in India, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Gezicht op Cochin aan de kust van Malabar in India, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Gezicht op Judea, de hoofdstad van Siam, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Gezicht op Judea, de hoofdstad van Siam, Johannes Vinckboons (toegeschreven aan), ca. 1662/63
Oost-Indisch Huis. Steendruk van W. Hekking, 1861.
Oost-Indisch Huis. Steendruk van W. Hekking, 1861.
De gevel aan de binnenplaats vóór de reconstructie van de rolornamententop. Foto uit ca. 1880
De gevel aan de binnenplaats vóór de reconstructie van de rolornamententop. Foto uit ca. 1880
De gevel na de reconstructie van de kruiskozijnen en de geveltop. Foto ca. 1926
De gevel na de reconstructie van de kruiskozijnen en de geveltop. Foto ca. 1926
Reconstructie van de plattegrond in de 17de eeuw. Tekening H.J. Zantkuijl, 1973
Reconstructie van de plattegrond in de 17de eeuw. Tekening H.J. Zantkuijl, 1973
Reconstructie van de doorsnede in de 17de eeuw. Tekening H.J. Zantkuijl, 1973
Reconstructie van de doorsnede in de 17de eeuw. Tekening H.J. Zantkuijl, 1973
Reconstructie van de toestand in 1890 volgens Jehee 1978
Reconstructie van de toestand in 1890 volgens Jehee 1978
Schematische indeling van het VOC-complex, Oude Hoogstraat 24
Schematische indeling van het VOC-complex, Oude Hoogstraat 24
Lelieankers. Tekening Theo Rouwhorst
Lelieankers. Tekening Theo Rouwhorst

Laatste wijziging: juni 2023

[Over deze website]   [Contact opnemen]   [Inloggen]